Blog

Anatomia i fizjologia narządów mowy, głosu i słuchu

Wytwarzanie głosu i mowy wymaga ścisłego współdziałania ze sobą wielu narządów, które z foniatrycznego punktu widzenia podzielić można na struktury:

  1. wytwarzające niezbędny dla fonacji strumień powietrza wydychanego – płuca, oskrzela, tchawica,
  2. wzmacniające ton podstawowy – krtań,
  3. formujące barwę głosu i tworzące głoski mowy – tzw. nasada, czyli gardło, jama nosowa, jama ustna.

Istotnym na początku jest wskazanie, gdzie i jak powstaje niezbędny do wytworzenia głosu strumień powietrza wydychanego.Szkielet klatki piersiowej utworzony jest z żeber, które przyczepiają się w jej części tylnej do kręgosłupa, a z przodu do mostka ( ostatnie dwie dolne pary żeber kończą się w tkance mięśniowej ). Żebra są ustawione skośnie i zwrócone ku dołowi, idąc od przyczepu w części tylnej ku przodowi. Pomiędzy nimi rozpięte są dwa skośne mięśnie międzyżebrowe, których skurcz unosi żebra ku górze, zwiększając tym samym objętość klatki piersiowej ( w ruchu tym uczestniczą także mięśnie szyi i barków ). Rozszerzenie to powoduje wciągnięcie powietrza do klatki piersiowej,czyli fazę wdechową cyklu oddechowego. Opadnięcie żeber daje wydech. Wyróżniamy w nim dwie składowe : pierwsza- bierna, polega na opadaniu żeber pod wpływem siły ciężkości i elastyczności tkanek otaczających żebra. Druga- mniej wyraźna, to czynność mięśni międzyżebrowych, aktywnie obniżających żebra i w ten sposób zmniejszających objętość klatki piersiowej. Jej ruchy wspomagane są ruchem przepony. Jest to płaski mięsień zamykający od dołu klatkę piersiową. W pozycji spoczynkowej przepona stanowi kopułę skierowaną wierzchołkiem ku górze. Podczas skurczu dochodzi do aktywnego ruchu obniżającego jej sklepienie. Zwiększa to objętość klatki piersiowej, powodując wdech. Zwolnienie skurczu wyzwala powrót do stanu wyjściowego, czyli wydechu. Ten bierny ruch przepony wspomagany jest mięśniami tzw. tłoczni brzusznej. Są to płaskie mięśnie otaczające z boków i od dołu jamę brzuszną i zamykające jak gdyby w worku jej zawartość ( trzewia ). Tak więc wdech jest czynnością polegającą na aktywnym skurczu mięśni międzyżebrowych, szyjnych i przepony. Wydech zaś jest częściowo aktem biernym, podczas którego powietrze z pęcherzyków płucnych, poprzez oskrzela, a następnie tchawicę dostaje się do krtani.

I. Układ oddechowy – dolne drogi oddechowe: płuca, oskrzela, tchawica

Czynność mówienia jest ściśle związana z oddychaniem. Aparat oddechowy, składający się z płuc, oskrzeli i tchawicy służy do zaopatrywania organizmu w tlen. Powietrze wydalane z płuc jest
zużywane podczas mówienia, tzn. zostaje przekształcane w krtani i w nasadzie na dźwięki mowy. W układzie oddechowym wyróżnić można drogi oddechowe, które dzieli się na odcinek górny, dolny oraz płuca. Do górnego odcinka dróg oddechowych należą: jama nosowa, gardło, krtań. Do dolnych dróg zalicza się : tchawicę i i skrzela główne. Tchawica ma postać rury i jest przewodem łączącym krtań z kolejnym odcinkiem dróg oddechowych jakim są oskrzela. Długość jej wynosi od 12 do 14 cm. Zbudowana jest z niepełnych pierścieni chrzęstnych ( nie zamknięte od tyłu ), połączonych ze sobą aparatem więzadłowym.
Tylną jej ścianę, gdzie nie ma chrząstek stanowi błona mięśniowa, od zewnątrz pokryta tkanką łączną, a od wewnątrz wysłana nabłonkiem oddechowym. W tchawicy wyróżnić można dwa
odcinki: szyjny i piersiowy. Odcinek piersiowy kończy się rozwidleniem na wysokości czwartego kręgu piersiowego. Od rozwidlenia zaczynają się oskrzela główne, które już w obrębie wnęki płuc
dzielą się na oskrzela płatowe. Trzeba zaznaczyć, że oskrzele główne prawe jest znacznie krótsze i szersze od lewego, a kąt jego odejścia powoduje, że stanowi ono bezpośrednie przedłużenie
tchawicy.

Tchawica na wysokości IV krążka międzykręgowego dzieli się na dwa oskrzela główne. O skrzele prawe jest grubsze, krótsze i przebiega bardziej pionowo, leżąc niejako w przedłużeniu tchawicy. Lewe jest cieńsze i biegnie bardziej poziomo. Wskutek tego ciała obce, które dostają się do tchawicy, częściej wpadają do oskrzela prawego. Stosunki topograficzne obu oskrzeli są odmienne. Oskrzele główne prawe jest objęte od góry łukiem żyły nieparzystej, która biegnie z tylnej ściany klatki piersiowej do żyły głównej górnej. Nad oskrzelem głównym lewym przerzuca się od przoduku tyłowi łuk aorty. Budowa oskrzeli głównych jest podobna do budowy tchawicy. Występują tu również podkowiaste chrząstki, połączone ze sobą więzadłami. Tylną część oskrzeli głównych stanowi ściana błoniasta. Błonę śluzową pokrywa nabłonek wielorzędowy migawkowy, zawierający gruczoły oskrzelowe.

Płuca mają kształt nieregularnych stożków. W każdym płucu wyróżnić można podstawę, wierzchołek oraz powierzchnie : żebrową, śródpiersiową, przeponową oraz międzypłatowe. Powierzchnia podstawna – przeponowa skierowana jest ku przeponie, powierzchnia żebrowa do żeber, a powierzchnia śród piersiowa ogranicza przestrzeń, w której znajduje się: serce, duże naczynia wchodzące i wychodzące z serca oraz przełyk i grasica. Tak więc do powierzchni śródpiersiowej przylegają: serce, aorta, pień płucny, żyły główna górna i dolna oraz przełyk. Na powierzchni śródpiersiowej znajduje się wnęka płuca w której są oskrzele główne, dzielące się na oskrzela płatowe, tętnica płucna, dwie żyły płucne, naczynia i węzły chłonne oraz splot płucny ( nerwowy ). Oskrzela i naczynia płucne dzielą się we wnęce i miąższu płuca na oskrzela i naczynia płatowe, a dalej na segmentowe, podsegmentowe, zrazikowe i oskrzelka, kończące się gronkiem płucnym, w którym są pęcherzyki płucne. Pęcherzyki płucne otacza – oplata sieć naczyń włosowatych, biorących udział w wymianie gazowej płuc.

II. Budowa krtani

Droga oddechowa prowadzi z jamy nosowej do jamy gardła, gdzie krzyżuje się z drogą pokarmową. Z jamy gardła droga oddechowa prowadzi do krtani. Krtań ma kształt trójściennej piramidy, szerszej u góry, zwężającej się ku dołowi. Zawieszona za pomocą wiązadeł i mięśni na kości gnykowej, leży na wysokości IV i V kręgu szyjnego. Połączenie z kością gnykową sprawia, że ruchy jej są przekazywane krtani, tak że mięśnie unoszące kość gnykową unoszą jednocześnie krtań. Od dołu krtań łączy się z tchawicą. Do powierzchni bocznych krtani przylega gruczoł tarczowy ( tarczyca ) i częściowo mięśnie szyi. Tylna powierzchnia krtanisąsiaduje z gardłem. Krtań jest jednocześnie narządem głosu i wskutek wysoc wyspecjalizowanych czynności jej budowa jest bardzo złożona. Szkielet krtani tworzy 9 chrząstek, które są połączone za pomocą wiązadeł i mięśni. Chrząstki dzielą się na parzyste i nieparzyste.

Chrząstki krtani

  • Chrząstka tarczowata składa się z dwóch czworokątnych płytek chrzęstnych, złączonych pod kątem skierowanym wierzchołkiem ku dołowi. W części górnej połączenia widnieje głębokie wcięcie tarczowe górne, w części dolnej – słabo zaznaczone wcięcie tarczowe dolne. Tylne krawędzie obu płytek przechodzą w rogi górne, ku dołowi w rogi dolne. Rogi dolne łączą się stawami z chrząstką pierścieniowatą. Chrząstka tarczowata daje się łatwo wyczuć przez skórę na przedniej powierzchni szyi. U mężczyzn, zwana „Jabłkiem Adama”.
  • Chrząstka pierścieniowata leży poniżej chrząstki tarczowatej i ma kształt sygnetu. Składa się ze skierowanego ku przodowi łuku i leżącej od tyłu płytki. Na płytce, w miejscu przejścia jej brzegu górnego w boczny, leżą powierzchnie stawowe, służące do połączenia z chrząstkami nalewkowatymi. No bocznych powierzchniach łuku chrząstki pierścieniowatej znajdują siępowierzchnie stawowe dla rogów dolnych chrząstki tarczowatej.
  • Chrząstka nagłośniowa ma kształt zbliżony do liścia. Jej węższa część łączy się za pomocą wiązadła z okolicą wcięcia tarczowego górnego. Inne więzadła łączą nagłośnię z podstawą języka.
  • Chrząstka nagłośniowa ma dużą sprężystość i pochylając się ku tyłowi zamyka wejście do krtani.
  • Chrząstka nalewkowata, parzysta, ma kształt zbliżony do ostrosłupa trójściennego, o podstawie trójkątnej. Kąt podstawy , zwrócony ku przodowi, tworzy wyrostek głosowy, kąt skierowany ku
    bokowi – wyrostek mięśniowy. Na dolnej powierzchni trzeciego tylnego kąta widnieje powierzchnia stawowa łącząca się po obu stronach z powierzchniami stawowymi płytki chrząstki
    pierścieniowatej. Wierzchołek chrząstki nalewkowatej skierowany ku górze łączy się z chrząstką rożkowatą. Parzysta chrząstka rożkowata jest bardzo mała, ma kształt stożka i łączy się z wierzchołkiemchrząstki nalewkowatej.
  • Chrząstka klinowata, parzysta, mała o zmiennym kształcie, tkwi w tylnej części fałdu nalewkowo – nagłośniowego. Chrząstki tarczowata, pierścieniowata oraz nalewkowate są połączone ze sobą stawami, w których zachodzą ruchy w ściśle określonych kierunkach.

Więzadła krtani dzielą się na dwie grupy:

I. Więzadła łączące krtań z otoczeniem:
– Więzadło tarczowo – gnykowe pośrodkowe i oba więzadła tarczowo – gnykowe boczne łączą
chrząstkę tarczowatą z kością gnykową. Przestrzeń między tymi więzadłami zajmuje szeroka i
cienka błona tarczowo – gnykowa.
– Więzadło pierścienno – tchawicze wypełnia przestrzeń między chrząstką pierścieniowatą a
pierwszą chrząstką tchawicy, tworząc połączenie między tymi narządami.

II. Więzadła właściwe krtani:

  • Więzadło głosowe, zwane też więzadłem tarczowo – nalewkowym dolnym, biegnie od wyrostka głosowego chrząstki nalewkowej do wewnętrznej powierzchni chrząstki tarczowatej w miejsce połączenia obu jej płytek; drgania tego więzadła powodują powstawanie głosu .
  • Więzadło kieszonki krtaniowej przebiega nieco wyżej ku bokowi i równolegle do więzadła poprzedniego. Między tymi dwoma więzadłami leży wejście do kieszonki krtaniowej.
  • Więzadło pierścienno –tarczowe w postaci szerokiego, łącznotkankowego pasma łączy chrząstkę pierścieniowatą z chrząstką tarczowatą.
  • Więzadło tarczowo – nagłośniowe łączy szypułę chrząstki nagłośniowej z górnym wcięciem chrząstki tarczowatej. Mięśnie krtani, podobnie jak więzadła, dzielą się na dwie grupy: mięśnie przebiegające między krtanią, kością gnykową i mostkiem oraz mięśnie właściwe krtani. Pierwsze działają na całą krtań i mogą ją unosić lub obniżać ( mięśnie powodujące ruchy krtani i opuszczające żuchwę, to mięsnie pod – i nadgnykowe łączące kość gnykową z mostkiem, łopatką, chrząstką tarczowatą i żuchwą). Mięśnie właściwe krtani wpływają na ruchy poszczególnych chrząstek, zmieniając ich wzajemne
    położenie. Jedne z nich zbliżają lub oddalają chrząstkę tarczowatą od chrząstek nalewkowatych, inne zwężają szparę głośni, jeszcze inne wywołują jej rozszerzenie.

Mięśnie właściwe krtani:

  • Mięsień pierścienno – tarczowy jest jedynym mięśniem zewnętrznym krtani. Zbliża on łuk chrząstki pierścieniowatej do chrząstki tarczowatej, oddalając od siebie chrząstki nalewkowatą i tarczowatą. Pociąga to za sobą napięcie fałdów głosowych.
  • Mięsień pierścienno – nalewkowy boczny przyczepia się do górnej części bocznej powierzchni łuku chrząstki pierścieniowatej, kończy na wyrostku mięśniowym chrząstki nalewkowatej. Pociąga ten wyrostek ku przodowi, przy czym wyrostek głosowy przesuwa się w kierunku przyśrodkowym. W ten sposób następuje zwężenie głośni.
  • Mięsień pierścienno – nalewkowy tylny rozpoczyna się na tylnej powierzchni płytki chrząstki pierścieniowatej, kończy na wyrostku mięśniowym chrząstki nalewkowatej. Pociągając ten wyrostek ku tyłowi, powoduje oddalenie od siebie wyrostków głosowych i w ten sposób rozszerza
    głośnię.
  • Mięsień głosowy przebiega równolegle do więzadła głosowego, przylegając do niego od strony bocznej. Tworzy on wspólnie z więzadłem głosowym podstawę fałdu głosowego.
  • Mięsień tarczowo – nalewkowy ma takie same przyczepy, jak więzadło kieszonki krtaniowej. Obydwa powyższe mięśnie zbliżają chrząstkę tarczowatą do chrząstek nalewkowatych. Wraz z mięśniem pierścienno – tarczowym, działającym odwrotnie, regulują napięcie fałdów głosowych, a co za tym idzie – wysokość głosu.
  • Mięsień nalewkowy poprzeczny kurcząc się zbliża do siebie chrząstki nalewkowate, przez co zwężą szparę głośni.

Mięsień nalewkowy skośny przebiega ukośnie między jedną a drugą chrząstką nalewkowatą i podobnie jak poprzedni zwężą szparę głośni. Jama krtani wysłana jest błoną śluzową, pokrytą nabłonkiem wielorzędowym migawkowym. Migawki nabłonka poruszają się w kierunku jamy gardła i wyrzucają drobne ciałka, trafiające z powietrza. Wnętrze krtani dzielimy na trzy odcinki : 1. Przedsionek krtani, 2. głośnię i 3. jamę podgłośniową.

Przedsionek krtani – rozpoczyna się wejściem do krtani ograniczonym od przodu krawędzią nagłośni, z boku fałdami nalewkowo – nagłośniowymi. Każdy z nich przebiega od bocznej krawędzi nagłośni do wierzchołka chrząstki nalewkowatej. W tylnej części fałdu widoczne są dwie wyniosłości. Przyśrodkowa, zwana guzikiem rożkowatym, jest utworzona przez leżącą w niej chrząstkę o tej samej nazwie.

Głośnia – jest najwęższą częścią jamy krtani. Od góry ograniczają ją fałdy kieszonki krtaniowej. Każda z nich biegnie od wewnętrznej powierzchni chrząstki tarczowatej do chrząstki nalewkowatej. Pod błoną śluzową znajduje się w tym miejscu więzadło kieszonki krtaniowej. Poniżej fałdów kieszonki krtaniowej przebiegają fałdy głosowe. We wnętrzu fałdów znajduje się więzadło głosowe oraz przebiegający bocznie mięsień głosowy. Pomiędzy fałdem kieszonki krtaniowej i fałdem głosowym widzimy zagłębienie, które bocznie od fałdu kieszonki krtaniowej uwypukla się ku górze, tworząc przestrzeń zwaną kieszonką krtaniową. Tylne końce fałdów głosowych mogą się zbliżać lub oddalać od siebie, co zależy od położenia chrząstki nalewkowej. Część szpary głośni zwarta między fałdami głosowymi nosi nazwę części między błoniastej. Ku tyłowi między wyrostkami chrząstki nalewkowatej znajduje się część między chrząstkowa szpary głośni. Szerokość głośni, jak i napięcie fałdów głosowych zależą od działania mięśni krtani. Powietrze, przechodząc przez zwężoną głośnię, wprawia w drganie fałdy głosowe. Wysokość głosu, który przy tym powstaje, zależy m.in. od napięcia fałdów głosowych, natomiast siła głosu zależy od szybkości prądu powietrza przechodzącego przez głośnie. Wysokość głosu zależy od budowy krtani. Na ogół u osób o małej krtani głos jest wyższy. Barwa głosu, po której możemy poznać mówiącego, zależy od budowy i funkcji przestrzeni rezonansowych. Są nimi : jama gardłowa, jama nosowa oraz zatoki przynosowe. Inną czynnością krtani jest ochrona dróg oddechowych przed wtargnięciem do nich pokarmu z jamy gardła. Rolę tę spełnia przede wszystkim nagłośnia, a następnie mięśnie zamykające szparę głośni. Poniżej fałdów głosowych światło krtani ponownie się rozszerza, tworząc jamę podgłośniową, która przechodzi bezpośrednio w tchawicę. Krtań z tchawicą łączy się za pośrednictwem więzadła pierścienno – tchawicznego. W błonie śluzowej krtani występują liczne gruczoły, które swoją wydzieliną zwilżają fałdy głosowe oraz całe wnętrze krtani.

III. Budowa gardła oraz jego funkcja.

Gardło jest wspólnym elementem układu pokarmowego i oddechowego. Przybiera on kształt
cewy mięśniowo – błoniastej, przebiegającej od podstawy czaszki ku dołowi do połączenia na
wysokości chrząstki pierścieniowatej z przełykiem. W zależności od struktury, z jaką łączy się
gardło wyróżniamy następujące jego części: nosową, łączącą się z jamą nosową poprzez nozdrza
tylne; ustną, łączącą się z jamą ustną przez cieśń gardzieli; krtaniową, łączącą się z jamą krtani
poprzez wejście do krtani.

  • W części nosowej gardła znajduje się: migdałek gardłowy ( trzeci ) położony w przejściu
    sklepienia gardła na ścianę tylną; ujście gardłowe trąbki słuchowej położonej w ścianie bocznej. Od
    góry i od dołu ujście to otoczone jest nagromadzeniem tkanki limfatycznej, tzw. migdałkiem
    trąbkowym. Część nosową gardła od dołu ( od części ustnej ) ogranicza podniebienie miękkie.
  • Część ustna gardła ograniczona jest od góry podniebieniem miękkim, a od dołu przez wierzchołek nagłośni i struktury go otaczającej. Na granicy jamy ustnej i części nosowej gardła z częścią ustną ustną znajduje się nagromadzenie tkanki chłonnej – migdałki podniebienne i migdałki językowe. Są one częścią pierścienia gardłowego ochronnego.
  • Część krtaniowa gardła ograniczona jest od przodu wejściem do krtani z jej głównym elementem górnym brzegiem nagłośni.
    Mięśnie gardła, tworzące główną masę jego ścian, ułożone są w dwie warstwy:
  1. Zewnętrzną, o przebiegu okrężnym : mięśnie zwieracze gardła – górny, środkowy i dolny.
  2. Wewnętrzną, o przebiegu podłużnym: mięśnie dźwigacze gardła – podniebienno – gardłowy irylcowo – gardłowy.

Gdy nos jest niedrożny, jama ustna i gardło stanowią drogę dla powietrza – są wtedy odcinkami przewodu oddechowego. W czasie spokojnego oddychania, gdy podniebienie miękkie spoczywa na
podstawie języka, całe gardło – podobnie jak nos i zatoki przynosowe – służy do ogrzewania i nawilgotnienia oraz oczyszczenia wdychanego powietrza. W przypadku niedrożności nosa i
konieczności oddychania przez usta podniebienie miękkie na jawie unosi się ku górze, natomiast w czasie snu opada miękko ku dołowi. Drgania podniebienia w czasie snu powodują chrapanie.
W części ustnej gardła krzyżują się drogi oddechowe i pokarmowe. Człowiek dorosły nie potrafi jednocześnie połykać i oddychać bez zachłyśnięcia się. Natomiast noworodek potrafi jednocześnie
pić (ssać) i oddychać, a to dlatego, że krtań dziecka leży wyżej niż u dorosłego i w czasie ssania przykrywa ją podniebienie miękkie.
Gardło podobnie jam jama ustana bierze udział w tworzeniu się głosu. Ulega on tutaj wzmocnieniu, nabiera wysokości i barwy. Gardło bierze pośrednio udział w procesie słyszenia. W części nosowej gardła na bocznych ścianach znajdują się ujścia trąbek słuchowych. Trąbka słuchowa otwiera się podczas drugiej fazy połykania oraz podczas ziewania i wówczas poprzez nią
przedostaje się powietrze do jamy bębenkowej. Gardło jest unerwione poprzez odgałęzienia nerwów czaszkowych IX i X oraz przez elementy układu współczulnego.
Migdałek gardłowy, migdałek trąbki słuchowej, migdałki podniebienne tworzą tzw. pierścień gardłowy chłonny ( Waldeyera ), chroniący przed drobnoustrojami dostającymi się do jamy ustnej i
gardła. Jednakże rolę ochronną pełnią tylko zdrowe migdały. Wskutek wielokrotnych infekcji tracą one zdolność ochronną i nie spełniają swojej funkcji. Stają się natomiast groźnym ogniwem zakażenia.

IV. Struktura i funkcja jamy nosowej oraz zatok obocznych nosa.

Pierwszym elementem układu oddechowego, jaki napotyka wdychane powietrze jest nos zewnętrzny,z którego przez nozdrza przednie wpada ono do przedsionka nosa, a następnie do jamy nosowej. Jama nosowa oddzielona jest od jamy ustnej podniebieniem twardym, a w następnej kolejności miękkim. W części środkowej dzieli się na dwie części – przegroda nosa. Ze ścian bocznych do światła jamy nosowej uwypuklają się małżowiny nosowe. U osoby dorosłej występują przeważnie trzy małżowiny : dolna, środkowa i górna. Dzielą one częściowo jamę nosową na przewody nosowe : dolny, środkowy i górny, położone poniżej i bocznie od odpowiednich małżowin. Od tyłu przewody nosowe łączą się z przewodem nosowo – gardłowym, otwierającym się przez nozdrza tylne do części nosowej gardła.

Jama nosowa łączy się z wypełnionymi powietrzem zatokami przynosowymi. Należą do nich : zatoka klinowa, zatoka szczękowa, zatoka czołowa oraz komórki kości sitowej. Z przewodem nosowym górnym łączy się zatoka klinowa i komórki sitowe tylne. Przewód nosowy środkowy łączy się z zatoką klinową, zatoką szczękową i komórkami sitowymi przednimi. Przewód nosowy dolny nie łączy się z zatokami przynosowymi, lecz ma połączenie z oczodołem przez przewód nosowo – łzowy. Przez ten przewód ciecz łzowa odpływa z worka łzowego do jamy nosowej.

Czynnościowo jamę nosową można podzielić na:

  • okolicę węchową – zajmuje górną część jamy nosowej, leżącą między małżowiną górną a przegrodą nosa;
  • okolicę oddechową – obejmuje pozostałą część jamy nosowej. Przez okolicę oddechową przechodzi powietrze do dalszych odcinków dróg oddechowych. Powietrze wdychane w jamie
    nosowej zostaje a) oczyszczone z kurzu, który osiada na wilgotnej błonie śluzowej,
    b) ogrzane,
    c) nasycone parą wodną.

V. Budowa jamy ustnej.

Jama ustna jest początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego. Ograniczają ją: od góry – podniebienie, po bokach – policzki, od dołu – dwa mięśnie żuchwowo – gnykowe, tworząc tzw. przeponę jamy ustnej; ścianę przednią jamy ustnej tworzą wargi, ograniczające szparę ustną; w tyle jama ustne łączy się z gardłem otworem, zwanym cieśniną gardzieli. Łuki zębowe, górny i dolny, dzielą jamę ustną na dwie części, mające kształt szpary : na przedsionek jamy ustnej, zawarty między łukami zębowymi a wargami i policzkami, oraz na znacznie większą jamę ustną właściwą. Szparę ustną ograniczają wargi : górna i dolna, łączące się ze sobą w kącie ust. Zrąb warg stanowi mięsień okrężny ust. Zrębem policzka jest mięsień policzkowy pokryty od zewnątrz skórą, od wewnątrz – błoną śluzową. Napięcie mięśni policzkowych utrzymuje policzki przy łukach zębowych. Z warg i policzków błona śluzowa przechodzi pod kątem ostrym na wyrostki zębodołowe, gdzie zrasta się z okostną, otaczającą szyjki zębowe oraz pokrywa przestrzenie między zębowe tworząc dziąsła.

VI. Podniebienie

Podniebienie ma kształt łukowatego sklepienia, wypukłego ku górze, oddzielającego jamę ustną od jamy nosowej. Część przednią podniebienia, utworzoną przez wyrostki podniebienne szczęk i blaszki poziome kości podniebiennych wraz z błoną śluzową i zawartymi w niej tworami, nazywamy podniebieniem twardym; część tylna, składająca się z blaszki łącznotkankowej, mięśni i pokrywającej je błony śluzowej, nosi nazwę podniebienia miękkiego. Zwisająca ku tyłowi część podniebienia miękkiego jest wyciągnięta w linii środkowej w postaci wyrostka, zwanego języczkiem podniebiennym. W kierunku bocznym i ku dołowi odchodzą od podniebienia miękkiego dwa łuki podniebienne: przedni – łuk podniebienno – językowy – zdąża od bocznego brzegu języka, tylny – łuk podniebienno – gardłowy – biegnie od błony mięśniowej gardła. Pomiędzy łukiem przednim a tylnym każdej strony znajduje się duże zagłębienie – zatoka migdałkowa, w której znajduje się duże skupienie tkanki limfatycznej, zwanej migdałkiem podniebiennym. Migdałek ten o kształcie jajowatym ma wielkość zmienną – może wystawać spoza łuku podniebienno – językowego, bądź też być schowany za nim prawie całkowicie. Podniebienie miękkie posiada pięć par mięśni. Dwie dochodzą do niego od góry, od podstawy czaszki i oddziałują na trąbkę słuchową. Są to mięsień naprężacz i mięsień dźwigacz podniebienia miękkiego. Zgodnie z nazwą dźwigają one i napinają podniebienie, a poza tym rozwierają światło trąbki słuchowej. Dwa następne przebiegają ku dołowi w jednoimiennych łukach podniebiennych. Są to mięśnie : podniebienno – językowy i podniebienno – gardłowy. Zwężają one gardziel i cieśń gardzieli oraz obniżają podniebienie miękkie. Piątym mięśniem podniebienia miękkiego jest mięsień języczka, który stanowi jego górną masę. Czuciowo podniebienie unerwiają nerwy podniebienne, które są odgałęzieniami nerwu szczękowego. Ruchowo mięśnie podniebienia są unerwione przez odgałęzienia splotu gardłowego, utworzone przez odgałęzienia nerwu IX i X i układu współczulnego.

VII. Zęby

U człowiek występują dwa pokolenia zębów – zęby mleczne i żeby stałe.
Uzębienie mleczne składa się z 20 zębów, które wyrzynają się od 6 do 30 miesiąca życia. W każdej połowie szczęki są 2 siekacze, 1 kieł i 2 zęby trzonowe. Uzębienie stałe składa się z 32 zębów, wyrzynających się stopniowo między 6 a 25 rokiem życia. Każda połowa szczęki zawiera 2 siekacze, 1 kieł, 2 zęby przedtrzonowe i 3 zęby trzonowe.

VIII. Struktura i unerwienie języka

Język jest wałem mięśniowym pokrytym swoistą błoną śluzową, położonym na dnie jamy ustnej. Główna masa języka stanowi jego trzon. Na powierzchni górnej, stanowiącej grzbiet języka,
widnieje bruzda po-środkowa. Błonę śluzową grzbietu języka pokrywają liczne brodawki językowe, które sprawiają, że powierzchnia górna języka jest szorstka i ma wygląd aksamitu. Błona śluzowa dolnej powierzchni języka jest cienka, gładka, delikatna, bez brodawek. Błona śluzowa dolnej powierzchni języka wytwarza w linii pośrodkowej fałd łączący ją z dnem jamy ustnej, tzw. wędzidełko języka, które
ogranicza nadmierny ruch jego wierzchołka ku tyłowi. Brodawki językowe są to wyrostki tkanki łącznej, które wyrastają ponad powierzchnię błony śluzowej i są pokryte nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. U człowieka wyróżniamy cztery rodzaje brodawek : nitkowate, grzybowate, okolone, liściaste. Zrąb języka utworzony jest przez mięśnie prążkowane. Dzielimy je na dwie grupy : 1) mięśnie zewnętrzne, łączące się z otoczeniem, które rozpoczynają się poza językiem i kończą w jego trzonie, 2) mięśnie własne języka.

Do mięśni zewnętrznych należą:

  • Mięsień bródkowo – językowy – mięsień, który pociąga język ku przodowi i dołowi.
  • Mięsień rylcowo – językowy- jest antagonistą mięśnia poprzedniego – pociąga język ku tyłowi i ku górze.
  • Mięsień gnykowo – językowy – pociąga język ku dołowi i do tyłu.

Wśród mięśni własnych języka rozróżniamy : dwa mięśnie podłużne języka – górny i dolny, mięsień poprzeczny języka i mięsień pionowy języka. Pęczki tych mięśni przebiegają w masie języka w trzech prostopadłych do siebie kierunkach. Skurcze mięśni własnych języka zmieniają jego kształt i wymiary. Impulsy odśrodkowe ruchowe dochodzą do języka nerwem podjęzykowym ( XII nerw czaszkowy ). Bodźce czuciowe są przewodzone z języka nerwem językowym ( gałąź nerwu żuchwowego będącego z kolei odgałęzieniem nerwu trójdzielnego – V nerwu czaszkowego), nerwem językowo – gardłowym ( IX nerw czaszkowy ) i nerwem krtaniowym górnym, który stanowi odgałęzienie nerwu błędnego – X nerwu czaszkowego.

IX. Powstawanie głosu ludzkiego

Aby powstał głos konieczne jest zharmonizowanie takich procesów jak :

  • oddychanie – proces wymiany gazowej oraz dostarczenie strumienia powietrza koniecznego do wprowadzenia fałdów w drgania;
  • fonacja – proces tworzenia dźwięku;
  • rezonans – wzmacnianie i modyfikowanie tworzonego w krtani dźwięku w przestrzeniach rezonacyjnych ( klatka piersiowa, jama ustna, gardłowa, nosowa ) oraz nadawanie mu indywidualnej barwy;
  • artykulacja – przekształcanie tonu krtaniowego w dźwięki mowy, co umożliwiają narządy artykulacyjne.

Cały proces zostaje uruchomiony w momencie, gdy w naszym umyśle zaistnieje potrzeba czy konieczność komunikacji lub wydobycia dźwięku śpiewanego. Pobudzona zostaje wówczas kora mózgowa ruchowa, z której – drogami nerwowymi – wysyłane są do poszczególnych części narządu głosowego impulsy mobilizujące określone grupy mięśni do wykonywania przypisanych im czynności i ruchów. Są one ze sobą zsynchronizowane i w odpowiednim czasie docierają do obszarów ciała zaangażowanych w proces tworzenia i wydobywania dźwięku. Otwiera się kanał prowadzący od jamy ustnej i nosowej do płuc, kurczą się mięśnie oddechowe odpowiedzialne za wdech ( mięśnie międzyżebrowe, mięśnie brzucha, przepona ), przestrzeń między fałdami głosowymi ( tzw. głośnia) otwiera się, zmniejsza się ciśnienie w klatce piersiowej; dzięki temu powietrze może swobodnie napłynąć. Kiedy podczas wdechu płuca wypełnią się ilością powietrza potrzebną do wypowiedzenia lub wyśpiewania frazy, proces oddechowy odwraca swój bieg. Następuje skurcz mięśni brzucha, przepony i klatki piersiowej powodujący wydychanie powietrza z płuc w górę do jamy nosowej i ustnej. Na tej drodze powietrze wydechowe napotyka na zbliżone już do siebie i lekko napięte fałdy głosowe, stawiające opór płynącemu strumieniowi powietrza. Powietrze gromadzi się pod zwartymi fałdami i kiedy jego ciśnienie osiągnie pewną wartość krytyczną, następuje rozwarcie fałdów głosowych. Przepływ powietrza przez głośnię powoduje spadek ciśnienia pod głośniowego, fałdy głosowe powracają do swojego pierwotnego położenia, czyli zwierają się. W ten sposób zachodzą drgania fałdów głosowych, a powtarzając e się w jednostce czasu cykle naprzemiennego rozwierania i zwierania fałdów głosowych powodują powstanie dźwięku. Ten dźwięk zwany jest dźwiękiem krtaniowym i zależy od długości, napięcia, elastyczności i masy fałdów głosowych oraz charakteru przepływającego powietrza. Jest on jest jednak słaby i pozbawiony kolorytu. Zanim stanie się dźwiękiem docierającym do odbiorcy musi przejść przez jamy rezonacyjne leżące ponad krtanią ( tzw. nasadę): jamę gardłową, ustną lub nosową. W tych przestrzeniach dźwięk uzyskuje potrzebną siłę brzmienia oraz specyficzną dla każdej osoby barwę. Dzięki procesowi artykulacji przebiegającemu m.in. przy udziale języka, warg i podniebienia staje się on dźwiękiem mowy, dźwiękiem artykułowanym, zrozumiałym dla odbiorcy.

ANATOMIA I FIZJOLOGIA NARZĄDU SŁUCHU

Narząd słuchu ( inaczej narząd ślimakowy ) człowieka jest anatomicznie ściśle związany z narządem równowagi, zwanym również narządem przedsionkowym. Razem tworzą one narząd przedsionkowo – ślimakowy, powszechnie nazywany uchem. Wyróżniamy w nim trzy części : ucho zewnętrzne, ucho środkowe i ucho wewnętrzne. Ucho zewnętrzne i środkowe należą wyłącznie do narządu słuchu : służą do przewodzenia fal dźwiękowych. Ucho wewnętrzne, ze względu na swą zawiłą budowę zwane też błędnikiem, zawiera elementy słuchu i narządu równowagi.

I. Budowa ucha zewnętrznego i środkowego.
Ucho zewnętrzne składa się z małżowiny usznej oraz przewodu słuchowego zewnętrznego. Małżowina uszna jest fałdem skórnym wspartym szkieletem chrzęstnym. Przewód słuchowy zewnętrzny składa się z części chrzęstnej, która jest bezpośrednim przedłużeniem chrząstki małżowiny usznej i części kostnej, będącej częścią kości skroniowej. Na końcu przewodu słuchowego zewnętrznego znajduje się błona bębenkowa. Światło tegoż przewodu jest wyścielone skórą, zaopatrzoną we włosy oraz gruczoły woskowe i łojowe.

Ucho środkowe składa się z :
Jamy bębenkowej ( mieszczącej się w kości skroniowej między uchem zewnętrznym w wewnętrznym ), w której znajdują się kosteczki kosteczki słuchowe. Jama bębenkow schematycznie przedstawiana jest jako pudełko o sześciu ścianach. Na bocznej (zewnętrznej) ścianie znajduje się błona bębenkowa, a na przyśrodkowej, która przylega do ucha wewnętrznego tzw. okienko przedsionka, pokryte błoną bębenkową wtórną oraz okienko przedsionka, zamknięte częścią jednej z kosteczek słuchowych ( podstawą strzemiączka ). Trzy małe kosteczki słuchowe – młoteczek, kowadełko i strzemiączko – tworzą połączony stawami łańcuch, rozpięty między błoną bębenkową a okienkiem przedsionka ( młoteczek kontaktuje się z błoną bębenkową, a strzemiączko z okienkiem przedsionka).

  1. Błony bębenkowej położonej na granicy między jamą bębenkową a uchem zewnętrznym. Błona
    bębenkowa położona jest na końcu przewodu słuchowego zewnętrznego, na bocznej ścianie ucha
    środkowego, od którego strony przyłączony jest młoteczek ( jedna z kosteczek słuchowych ).
  2. Trąbki słuchowej, która łączy jamę bębenkową z gardłem. Trąbka słuchowa jest wąskim kanałem
    łączącym część nosową gardła z jamą bębenkową. Jej zadaniem jest regulacja ciśnienia powietrza w
    uchu środkowym.
  3. Przestrzeni powietrznych otaczających powyższe struktury.

II. Budowa ucha wewnętrznego. Ucho wewnętrzne stanowi system połączonych kanałów i woreczków, wspólnie zwanych błędnikiem. Składa się on z błędnika kostnego, w którym mieści się część błoniasta – błędnik błoniasty. Wyróżniamy w nim części związane z narządem równowagi – woreczek, łagiewkę i kanały półkoliste oraz część związaną ze słuchem – ślimak. Ślimak jest spiralnie skręconą tubą, która kształtem przypomina muszlę ślimaka. Składa się z trzech zbiegających się u jego szczytu kanałów, pomiędzy którymi znajduje się cienka błona. Dwa spośród tych kanałów – przewód przedsionkowy i przewód bębenkowy połączone są na szczycie ślimaka i wypełnione cieczą zwaną perylimfą. Ujścia obu tych przewodów dochodzą do granicy pomiędzy uchem środkowym a zewnętrznym. Na końcu przewodu bębenkowego mieści się okienko ślimaka zamknięte błoną bębenkową wtórną. Na końcu przewodu przedsionkowego znajduje się okienko przedsionka przykryte podstawą strzemiączka. Trzeci, środkowy kanał ślimaka, zwany przewodem ślimakowym wypełniony jest endolimfą, w której zatopiony jest właściwy narząd słuchu – tzw. narząd Cortiego ( narząd spiralny). Zbudowany on jest z komórek zmysłowych włoskowatych (rzęsatych), ułożonych rzędami wzdłuż kanału ślimaka. Każda komórka wyposażona jest we włosowaty wypustek, który dochodzi do światła kanału ślimaka. Komórki te spoczywają na błonie podstawnej, która oddziela przewód ślimakowy od bębenkowego. Nad komórkami rzęsatymi rozciąga się błona pokrywowa, jedną krawędzią przytwierdzona do błony podstawnej. Komórki zmysłowe włosowate są zakończeniami włókien VIII nerwu czaszkowego, którym impulsy słuchowe docierają do centralnego układu nerwowego.

III. Fizjologia słuchu.

Fala dźwiękowa wprawia w drgania błonę bębenkową. Drgania te przenoszą się na łańcuch kosteczek słuchowych ucha środkowego. Ostatnia z nich strzemiączko, przez okienko owalne powoduje przemieszczenia przychłonki. W komórkach receptorowych narządu Cortiego fale dźwiękowe zostają przekształcone w potencjały czynnościowe, przekazywane następnie przez część ślimakową nerwu przedsionkowo – ślimakowego do ośrodków słuchowych w korze mózgowej płatów skroniowych. Ucho ludzkie odbiera dźwięki o częstotliwości 20 – 20 000 Hz, rozpoznaje także częstotliwość to znaczy wysokość dźwięku. Inne wrażenia towarzyszące odbiorowi dźwięku to : natężenie czyli głośność, mierzona w decybelach, zależna od amplitudy fali dźwiękowej oraz barwa, zależna od wzajemnego stosunku częstotliwości i natężenia składowych dźwięku.

UKŁAD NERWOWY OBWODOWY NERWY CZASZKOWE

Nerwy czaszkowe występują w liczbie 12 par. Wszystkie one ukazują się na podstawie czaszki z wyjątkiem nerwu czwartego – bloczkowego. Nerwy czaszkowe poza nerwem I i II (węchowym i wzrokowym ), zaczynają się bądź kończą w pniu mózgu, do którego zalicza się śródmózgowie, most i rdzeń przedłużony. Jądra 12 par nerwów czaszkowych znajdują się w pniu mózgu. Łączą one ośrodkowy układ nerwowy z receptorami i efektorami zlokalizowanymi w głowie i szyi. Nerwy uczestniczące w interwencji narządów mowy to : Nerw V – trójdzielny, nerw VII – twarzowy, nerw VIII – statyczno – słuchowy, nerw IX- językowo – gardłowy, nerw X – błędny, nerw XII – podjęzykowy. Nerwy : III- okołoruchowy, IV- bloczkowy i VI – odwodzący są nerwami mięśni ocznych i funkcje ich wiążą się z mową pośrednio

 

 

Bibliografia:

  • Aleksandrowicz R.: Mały atlas anatomiczny. Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa 2004.
  • Ferrandiz S., Font F., Serra L.( przeł. z hiszpańskiego W.M. Szelembergowie) : Atlas fizjologii. Wiedza i Życie, Warszawa 1992.
  • Gałkowski T., Jastrzębowska G. (red.): Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Opole 1999.
  • Marciniak T. : Anatomia prawidłowa człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny i lekarzy medycyny. Tom II . RU ZSP AM, Wrocław 1991.
  • Marciniak T., Ziółkowski M.: Anatomia prawidłowa człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny i lekarzy medycyny. Tom III. RU ZSP AM, Wrocław 1992.
  • Michajlik A., Ramotowski W. : Anatomia i fizjologia człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003.
  • Styczek I.: Logopedia. PWN, Warszawa 1979.
Shopping Cart