Blog

Autyzm w literaturze

Autyzm zaliczany jest do grupy bardzo poważnych, całościowych zaburzeń rozwoju dziecka, obejmujących wiele sfer funkcjonowania dziecka, a przede wszystkim interakcje społeczne i komunikację. Etiologia tych zaburzeń jest wieloczynnikowa i nie do końca jasna.

Sama treść pojęcia „autyzm” jest ciągle rozważana i modyfikowana [ang. autism, fr. autisme, niem. Autismus, łac. Autismus (myślenie niepoznawcze oderwane od rzeczywistości, całkowicie uzależnione od chwilowych, aktualnych potrzeb dziecka, jego skłonności, pragnień, upodobań, lęków i nastrojów), gr. autós(sam). Synonimy autyzmu: ideacja autystyczna, psychoza dziecięca].
W klasyfikacji DSM-IV zaburzenia autystyczne (299.00 – Autistic Disorder) zakładają pewien wzorzec założeń, nie zaś pojedynczych symptomów, które z kolei wyodrębniają następujące zespoły objawów:

  1. Zaburzenia niewerbalnych zachowań społecznych:
  • awersja do kontaktów cielesnych,
  • brak uwagi wspólnie podzielanej,
  • brak wskazywania,
  • brak zabaw imitacyjnych.
  1. Zaburzenia okresu przedwerbalnego:
  • brak lub rzadki uśmiech na widok ludzkiej twarzy,
  • brak lęku na widok twarzy obcej osoby,
  • brak gaworzenia lub gaworzenie monotonne,
  • wokalizacje natrętnie powtarzane,
  • hipotonia mięśniowa, dystonie, niewłaściwa kontrola postawy ciała.
  1. Zaburzenia zachowań percepcyjnych :
  • brak kontaktu „oko w oko”,
  • aktywne unikanie kontaktu wzrokowego,
  • brak zainteresowania innymi dziećmi,
  • dziwny sposób operowania przedmiotami (obiektami autystycznymi).
  1. Zaburzenia funkcjonalne:
  • trudności w ssaniu pokarmu , wymioty,
  • stany „zmęczenia i wyczerpania” ,
  • stereotypie , fascynacja rękami,
  • krzyki , napady złości , autoagresja .

Ponadto w klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego zwraca się uwagę na opóźnienie lub nienormalne funkcjonowanie w jednym przynajmniej z wymienionych obszarów , które wystąpiły przed trzecim rokiem życia : społeczne interakcje , wykorzystywanie języka w społecznej komunikacji i zabawa symboliczna lub wyobrażeniowa .
Autyzm to zaburzenie charakteryzujące się deficytami w funkcjonowaniu społecznym, emocjonalnym a także intelektualnym. Rozpiętość poziomu funkcjonowania osób z autyzmem dotyczy wszystkich sfer a deficyty behawioralne różnią się między sobą zarówno pod względem jakościowym jak i ilościowym. Zdiagnozowanie autyzmu polega na stwierdzeniu występowania tych deficytów a stopień ich rozległości świadczy o głębokości zaburzenia.

Analizując funkcjonowanie dzieci i młodzieży z autyzmem, zauważymy iż najbardziej charakterystycznymi objawami autyzmu są nieprawidłowości w zakresie rozwoju społecznego i emocjonalnego.
U dzieci z zachowaniami ze spektrum autyzmu bardzo często występuje brak przywiązania do innych osób (także do rodziców). Dziecko podczas oddalania się rodziców nie wykazuje niepokoju, który charakteryzuje jego zdrowych rówieśników. Natomiast podczas prób przytulania może stać się wiotkie lub sztywne.
Dzieci mogą preferować wielogodzinne, samotne leżenie w łóżeczku niż przebywanie w obecności rodziców. Poza tym nie wyciągają rączek na widok matki, nie wykazują spontanicznego uśmiechu w jej obecności, a także nie odwzajemniają uśmiechu innych osób. Nierzadko zdarza się, iż niemowlęta nie tylko unikają kontaktu z matką, ale także czynnie bronią się przed nim.

Częstym i charakterystycznym deficytem w zakresie funkcjonowania społecznego osób z autyzmem jest unikanie kontaktu wzrokowego. Dziecko nie koncentruje wzroku na twarzy rodziców czy innych osób z otoczenia, a jeżeli patrzy w kierunku drugiej osoby, sprawia wrażenie spoglądania przez tę osobę.
Kolejną uderzającą cechą dzieci autystycznych jest brak podejmowania naprzemiennych interakcji z rówieśnikami, co powoduje brak rozszerzania zakresu doświadczeń i umiejętności społecznych. Nawet jeśli dziecko jest starsze i nawiązuje znikomy kontakt z osobami dorosłymi, rówieśnicy nadal są ignorowani.
Mowa dzieci autystycznych często nie służy komunikacji i nie jest to mowa funkcjonalna jak u dzieci zdrowych. Zdarza się, iż służy ona jedynie autostymulacji, działając jako sprzężenie zwrotne. Dziecko może stymulować się zarówno wypowiadaniem niefunkcjonalnych fraz, jak i pojedynczych dźwięków. Bywa też tak, iż dziecko posiadające skłonności do zachowań kompulsywnych, zadaje bardzo często jedno pytanie, niezależnie od otrzymywanych odpowiedzi. Z praktyki klinicznej wynika, iż proces opóźniania rozwoju mowy lub jej uwsteczniania jest odwracalny i można nadać jej znaczenie funkcjonalne nawet, gdy trening zostanie rozpoczęty dość późno (np. u kilkunastoletniej osoby).

W omawianym zaburzeniu, o wiele bardziej niż w innych zaburzeniach rozwojowych zauważane są specyficzne reakcje na bodźce środowiskowe. Często dzieci z autyzmem reagują nieadekwatnie do bodźca, przejawiając wydawałoby się nieprawidłowy afekt. Może to jednak wynikać z zaburzonej reaktywności zmysłów, co przejawia się np.: nadwrażliwością na dotyk czy dźwięk. Przykładami są reakcje ucieczkowe w postaci zatykania uszu, czy wybiegania jako reakcji na odgłosy wydawane przez niektóre przedmioty.
Problem nadwrażliwości ma olbrzymie konsekwencje dla procesu uczenia dzieci z autyzmem, ze względu na analizowanie przez nie tylko wybiórczych cech przedmiotów i „odmawianie” poznawania pozostałych cech (np.: dotykanie jedynie wybranych struktur materiału). Przykładem jest preferowanie przez dziecko przedmiotów gładkich z całkowitym pominięciem a nawet odmową dotykania innych struktur.
Do specyficznych reakcji na środowisko należą także zachowania rytualistyczne polegające na obsesyjnym staraniu się o ich niezmienność. Osoby z autyzmem mogą wielokrotnie układać te same wzory geometryczne, lub bardzo długi czas manipulować tym samym przedmiotem.
Częstym zjawiskiem jest zawężanie diety lub obsesyjne dążenie do otrzymywania tej samej odpowiedzi na pytanie. Bardzo często próby zmian zachowań rytualistycznych, kończą się przejawami agresji lub autoagresji.
Badania zapoczątkowane przez Kannera w 1943 roku zrodziły mylny obraz funkcjonowania intelektualnego dzieci autystycznych. Wielu badaczy uważało, iż dzieci te mają normalny potencjał intelektualny. Wyniki późniejszych badań dokonanych z wykorzystaniem przystosowanego testu Weschlera (WISC- Weschler Intelligence Scale for Children) pozwoliły dokonać następującego uogólnienia:

IQ poniżej 50 punktów (niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym) – 40% dzieci z autyzmem.
IQ pomiędzy 50-70 (niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim) – 30% dzieci.
IQ powyżej 70 punktów (inteligencja nieco niższa od przeciętnej i w normie) – 30 % dzieci (w tej grupie znajdowało się 50% osób z IQ powyżej 85 punktów).[3]

Zachowania autostymulacyjne są jedną z najczęściej diagnozowanych cech autyzmu.
Inną nazwą zachowań autostymulacyjnych, używaną wśród specjalistów jest zachowanie stereotypowe. Zachowania te są często powtarzającymi się reakcjami, których jedyną funkcją jest uzyskanie przyjemności płynącej z ich przebiegu. Do zachowań autostymulacyjnych należą między innymi: wykonywanie ruchów powodujących zmiany natężenia światła (machanie dłońmi przed oczami, ruszanie gałkami ocznymi), zachowania dostarczające doznań dotykowych (włączające wszystkie części ciała), stymulowanie się dźwiękiem. Zachowania te są silnie wzmacniające i powodują, iż inne wzmocnienia, bardziej pożądane, stają się mniej atrakcyjne. Autostymulacje silnie zaburzają uwagę a przez to proces uczenia i stygmatyzują osobę przejawiającą ten typ zachowań.
Ostatnią opisaną grupą zachowań charakteryzujących autyzm są zachowania agresywne i autodestrukcyjne. Grupa ta stanowi najbardziej dramatyczne zachowania, jakie stają się udziałem osób z autyzmem.
Zachowania stereotypowe (poza szczególnymi przypadkami), nie stanowią zagrożenia dla osób w nie zaangażowanych, natomiast w przypadku zachowań agresywnych i autodestrukcyjnych istnieje realne zagrożenie dla dziecka jak i dla jego otoczenia.

Najczęstszymi przejawami autoagresji są: gryzienie przedramion, uderzanie głową o twarde powierzchnie oraz uderzanie głowy dłońmi lub przy pomocy przedmiotów. Do zachowań agresywnych należą między innymi: uderzanie, rzucanie przedmiotami, gryzienie, szczypanie.
Powodem, dla którego reakcje agresji i autoagresji zostają włączone do repertuaru zachowań osób z autyzmem, jest wzmocnienie, którego dostarczają. Tuż po zachowaniu agresywnym lub autodestrukcyjnym może nastąpić, co przeważnie się dzieje, ucieczka od sytuacji zadaniowej a zachowania niepożądane, o których mowa nabierają funkcji zachowań ucieczkowych.
Agresja i autodestrukcja mogą być wywołane bodźcami obiektywnie nie posiadającymi właściwości awersyjnych, takimi jak np.: obecność terapeuty lub rodzica. Reakcja taka spowodowana może być historią zachowań dziecka lub zaburzeniem afektu. Zachowania agresywne i autoagresywne nie tylko zagrażają zdrowiu i życiu jednostek, ale także negatywnie wpływają na proces edukacyjny.

 

Bibliografia:

  • S. M. Bogumiła Pecyna , Psychologia kliniczna , Warszawa 2001 , str. 121
Shopping Cart