Rozwój emocjonalny- to kolejne etapy wzrostu emocji w poszczególnym stadium wiekowym, które powodują, że wewnętrzne i społeczne przystosowania, przechodzą na coraz to wyższe poziomy. Rozwój emocjonalny buduje poszczególne cechy przystosowawcze do życia społecznego, kształtuje cechy będące nieodzownym elementem rozwoju każdego człowieka .
U małych dzieci występuje wiele zaburzeń funkcjonowania sprawiających rodzicom liczne trudności wychowawcze. Do najczęściej spotykanych należą zachowania z nadmierną lękliwością, z wybuchami złości czy zachowań agresywnych, które są na ogół uważane za normalne stany rozwojowe emocji związane z dynamicznie postępującym dojrzewaniem anatomicznym i czynnościowym ośrodkowego układu nerwowego.
Jeśli jednak nasilenie i częstotliwość tych zaburzeń jest tak znaczna, że dezorganizuje funkcjonowanie dziecka i rodziny lub pojawiają się zachowania mające cechy regresji, tj. typowe dla znacznie młodszego wieku, to szukanie pomocy specjalistycznej jest w pełni uzasadnione, gdyż mogą one być zalążkiem reakcji nerwicowych i neurotycznego rozwoju osobowości.
W wieku dziecięcym lęk jest często spotykaną i uznawaną za typową dla wieku reakcją emocjonalną na różnego rodzaju doznania, przeżycia, bodźce płyną z otaczającego świata. Częstość występowania takich reakcji ma związek z małym doświadczeniem dziecka, nieumiejętnością realistycznej oceny zjawiska itp.
Należy podkreślić podstawowe różnice między takimi odczuciami jak: strach, lęk i fobia:
- Strach – jest główną reakcją obronną na zetknięcie się z obiektywnie istniejącym źródłem zagrożenia(np. widok dużego psa, obcego człowieka, gwałtownego hałasu) z uruchomieniem nierzadko gwałtownych reakcji ucieczkowych.
- Lęk – jest stanem emocjonalnym, który może mieć związek z sytuacją zagrożenia, ale także często jest wynikiem myśli, fantazji, poczucia odrzucenia, osamotnienia (np. lęk przed śmiercią, utratą najbliższych, – mimo, że nie ma żadnych realnych zagrożeń).
- Fobie – to silne, niepohamowane reakcje lękowe nie podlegające kontroli, nie dające się uzasadnić, często powstające podczas nagłego zetknięcia się z przerażającym obiektem (u dzieci często na widok owada, zwierząt). Powtarzający się, bez istotnej przyczyny lęk może, u szczególnie nadwrażliwych, utrwalić poczucie niepewności i zagrożenia zmieniając zachowanie dziecka. Zaczyna się ono wycofywać, unikać kontaktów i nowych sytuacji, stopniowo pogłębiając złą adaptację społeczną.
Do najczęstszych przyczyn wywołujących reakcje lękowe u dzieci przedszkolnych należą:
- gwałtowny hałas (np. przejeżdżający ciężki pojazd, piorun),
- widok osób obcych o niezwykłym wyglądzie,
- nagłe zetknięcie się ze zwierzętami (np. szczekający pies) lub owadami (osy, pająki),
- poczucie osamotnienia,
- ciemność lub działanie wyobraźni (np. przesuwające się cienie za oknem czy na firance),
- przeżycia związane z filmem czy zasłyszaną opowieścią.
Od osobniczej wrażliwości, a także od zachowania osób z otoczenia, a zwłaszcza od postaw matki, zależy, czy gwałtowne reakcje lękowe udaje się wyciszyć przez stopniowe oswajanie i utrwalanie przekonania o braku istotnego zagrożenia ( metoda tzw. stopniowego odczulania na sytuacje budzące lęk). Jeżeli matka sama jest nadmiernie lękowa i nadopiekuńcza, a każdą nową, czy trudną sytuację traktuje jako potencjalne źródło lęku dla dziecka, jego reakcje będą narastać, uogólniać się i utrwalać w postaci patologicznych nastawień fobicznych.
Przejawy lęku w wieku dziecięcym, będące wyrazem uzewnętrzniania przeżyć dziecka, nie są zjawiskiem patologicznym i nie wymagają leczenia farmakologicznego. Wymagają jednak uwagi i właściwego pokierowania opieką wychowawczą, z naczelnym dążeniem do łagodzenia tych reakcji, trenowania samodzielnego przekonania o bezzasadności poczucia zagrożenia, a nade wszystko zapewnienie poczucia bezpieczeństwa ze strony dorosłych. Zmuszanie dziecka działa wprost przeciwnie. Natomiast pozytywne wyniki daje podejście \”krok po kroku\”, gdyż dziecko stopniowo przyzwyczaja się do tego, czego się boi.
Reakcje lękowe utrwalające się i rozszerzające na codzienne nawet sytuacje mogą być przejawem neurotycznego rozwoju osobowości.
My sami powinniśmy unikać impulsywności i gniewu. Musimy pamiętać, że im więcej karcenia i dyscypliny – tym więcej okazujmy miłości. Upominanie, karcenie – tak, ale w poszanowaniu godności dziecka, następnie przebaczenie, wskazywanie zachowań alternatywnych, społecznie akceptowanych – to bardzo skuteczne metody w wychowaniu.
Dzieci autystyczne postrzegane często są jako te, które nie przeżywają świata zewnętrznego w sposób emocjonalny, jako te, które nie nawiązują znaczących związków emocjonalnych z innymi osobami. Uważa się, że empatia jest im nie znana. Większość dzieci z autyzmem okazuje proste uczucia takie jak: gniew, strach, radość, smutek, lecz często okazują je nieadekwatnie do sytuacji. Uczucia wyższe takie jak duma, wstyd czy zakłopotanie nie są im znane .
Często występuje u osób autystycznych zazdrość o osobę dorosłą, do której dziecko jest bardzo przywiązane. Czasem po złamaniu norm społecznych przez dziecko w zależności od umiejętność i samooceny występuje wstyd . Dzieci autystyczne są ogromnie wrażliwe na stany emocjonalne stykających się z nimi osób dorosłych, choć nie dają o tym znać w sposób bezpośredni. Dziecko, mimo, że pozornie nie zwraca uwagi na otaczające je osoby z najbliższego otoczenia, potrafi wyczuwać w niemal bezbłędny sposób ich nastroje i emocje. Świadczy to o wrażliwości na mało nawet wyraźne sygnały w zachowaniu i takie cechy, jak drobne zmiany w napięciu mięśniowym, w postawie ciała, zabarwieniu głosu, w codziennych czynnościach.
Jak już wspomniałam są wrażliwe na stany emocjonalne innych osób. Potrafią „zarażać się” nastrojem, emocjami – nadmierna pobudliwość przejawiana przez jednego z uczniów udziela się innym, podobnie zły lub dobry nastrój innego dziecka lub nauczyciela. Poczucie humoru może być dobrze rozwinięte u dzieci o lepszym poziomie funkcjonowania.
Wiele osób z autyzmem ma problemy z regulacją emocji . W sytuacjach dla nich trudnych , połączonych z doświadczeniem frustracji i odczuwaniem złości , reagują one często agresją – atakują innych ludzi, uszkadzają swoje ciało lub niszczą rzeczy . Zjawisko to zdarza się dość rzadko u małych dzieci .
Bibliografia:
- H. Olechnowicz , Wokół autyzmu , WSiP , Warszawa 2004
- Baron – Cohen S. , Bolton P. Autyzm . Fakty , Kraków 1999