Ergoterapia – jest to jedna z dziedzin warsztatów terapii zajęciowej, na którą składają się zarówno wyodrębnione i określone techniki, jak i zajęcia z arteterapii, muzykoterapii i rehabilitacji funkcjonalnej. Ergoterapia zajmuje się usprawnianiem osób niepełnosprawnych umysłowo i psychicznie przez pracę manualne, ma również na celu przywrócenie osób niepełnosprawnych lub okaleczonych do pracy zawodowej. Zajęcia przeprowadza się wykonując różne czynności związane z życiem codziennym, co ma na celu usamodzielnienie pacjenta.
W fazie początkowej ćwiczenia wykonywane są z pomocą terapeuty, w dalszym etapie powinny być wykonywane samodzielnie. Zajęcia powinny być prowadzone w ten sposób aby stopień trudności wykonywanych czynności rósł.
Na zajęciach ergoterapeutycznych przeprowadzane są następujące zajęcia:
Krawiectwo
Reperowanie odzieży, szycie rzeczy użytkowych, nauka z zakresu rozpoznawania rodzaju tkanin, ściegów, materiałów pasmanteryjnych
Dziewiarstwo
Robienie na drutach, szydełkowanie w tym koronkarstwo
Haft
Nauka różnych metod haftowania
Tkactwo
Tworzenie makram, breloczków, dywaników itp. Tkanie na krośnie i ramach.
Stolarstwo
Prace w drewnie, rzeźbienie, tworzenie domków, nauka dotycząca materiałów wykorzystywanych w stolarstwie.
Kaletnictwo
Tworzenie wyrobów ze skóry, portfeli, obrazów, biżuterii.
Metaloplastyka
Wyrabianie rzeczy z drutu np, świeczniki, breloki, drzewka szczęścia, wyroby z metalu np, znaczki, obrazy, godła.
Wikliniarstwo
Plecenie koszyków, kwietników itp.
Garncarstwo i ceramika
Tworzenie garnków, wazonów, kubków itp.
Gotowanie
Nauka przyrządzania potraw, nakrycie stołu, zasady dobrego zachowania przy stole, nauka zdrowego odżywiania i przyswojenie wiedzy na temat wartości odżywczych. Poznawanie przepisów kulinarnych.
Ogrodnictwo
Pielęgnacja roślin, sianie, kopanie
Zabawkarstwo
Tworzenie zabawek, kukiełek, pacynek
Bukieciarstwo
Sztuka układania kwiatów
Nauka obsługi komputera
Nauka obsługi komputera, drukarki, samodzielna obsługa komputera
W życiu codziennym, kształtowanie znajomości systemu,skrótów klawiszowych, przyswajanie nazw i oznaczeń komputerowych, nauka pisania, rysowania w poszczególnych programach, nauka korzystania z możliwości internetu, nauka korzystania z gier edukacyjnych i rozrywkowych oraz ich instalacja, samoobsługa i zaradność w pracy z komputerem, doskonalenie pisowni, liczenia i zdolności rozumienia pojęć.
Wyżej wymienione zajęcia to tylko wybrane przeze mnie najpopularniejsze sposoby na pracę dla pacjentów. Można spotkać się również z wytwarzaniem świec, kartek okolicznościowych lub ozdób choinkowych. W ergoterapii można popuścić wodze wyobraźni i bawić się zarówno materiałami jak i formą. Najpiękniejsze w tej dziedzinie terapii zajęciowej jest to jak wiele radości i przyjemności potrafi przynieść zarówno podopiecznym jak i innym. Wytworzone dzieła często znajdują swoje miejsce w różnego rodzaju galeriach lub po prostu zostają sprzedane, a nabyte umiejętności spotykają się z podziwem i uznaniem. Ograniczeniami w ergoterapii jest tylko wyobraźnia i możliwości pacjentów.
Jaką role w ergoterapii odgrywa terapeuta?
L. Kozaczuk twierdzi, że poza wyrabianiem aktywności i samodzielności warsztaty powinny uwzględniać następujące czynności: Wewnątrz domu: Prace we własnym pokoju: układanie ubrań, utrzymanie pokoju w czystości, pielęgnowanie kwiatów. Pacjent może to robić samodzielnie lub z pomocą osób opiekujących się nią. Zajęcia te uczą odpowiedzialności za własne rzeczy, poczucia estetyki i schludności. Każdy z pacjentów powinien nabrać poczucia własności oraz wzbudzić w nich chęć do pomocy innym podopiecznym którzy nie są w stanie poradzić sobie z pewnymi czynnościami, np sprzątaniu czy ścieleniu łóżek. Pacjenci powinni również nauczyć się dbania o pomieszczenia do użytku ogólnego takie jak kuchnia, świetlica czy łazienki. Na zewnątrz domu: Odwiedzanie sąsiadów, chodzenie po ulicach, robienie zakupów, pójście do piekarni, na pocztę, do restauracji, banku, korzystanie ze środków komunikacji – autobusu, tramwaju, pociągu oraz posługiwanie się pieniędzmi.2 Ergoterapia powinna pozwolić pacjentom na w miarę normalne funkcjonowanie za równo w domu jak i poza nim. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego jak wielkim wyzwaniem może być wyjście do sklepu osobie po operacji lub pacjentom z upośledzeniem fizycznym czy psychicznym. Często już wielkim wyzwaniem jest dla nich jazda windą czy obsługa telefonu. Ergoterapia powinna przygotować podopiecznych do korzystania z różnego rodzaju urządzeń zarówno tych które znajdują się w domu jak i tych miejskich.
J. Nawrot uważa, że ergoterapia zrodziła się z lecznictwa psychiatrycznego i to tam zostały wyłonione pierwsze zasady tego typu terapii i jest niezbędna i bardzo wskazana w zakładach leczniczych i rehabilitacyjnych zarówno dla dorosłych jak i dla dzieci.3
J. Nawrot w swojej książce \”Ergoterapia w wychowaniu dziecka upośledzonego fizycznie\”, kładzie duży nacisk na role terapeuty w ćwiczeniach ergoterapeutycznych. Opisuje jak wysokie są wymagania wiedzy i umiejętności opiekunów osób niepełnosprawnych oraz to jak wielkim wyzwaniem jest dla niego dobranie odpowiednich zajęć, mówi również, że atmosfera stworzona przez terapeutę ma wpływ na samopoczucie i samoocenę podopiecznych. Książka jego dotyczy przede wszystkim pracy z dziećmi i co za tym idzie różnic w sposobach opieki nad nimi a osobami dorosłymi. Uświadamia nam, że praca z nimi jest o wiele bardziej skomplikowana i trudniejsza a na ich zachowanie wpływa przede wszystkim środowisko w jakim przebywają na co dzień. Dzieci w zupełnie inny sposób odczuwają i reagują na powierzone im zadania. Pozwala małym pacjentom na wdrążenie się w terapie i stopniowe przejście od terapii zabawą do terapii pracą. Zadanie terapeuty polega na tym by stawiać dzieciom coraz większe wymagania w dokładności wykonywanych czynności. Takie podejście wywołuje w dzieciach poczucie odpowiedzialności za wykonywaną pracę i daje im powód do radości z wyników pracy. Twórca dobrze wykonanej pracy czy zabawki ma zapewnione uznanie kolegów, co buduje jego samoocenę i motywuje do wzmacniania własnej wartości i samodzielności.4
W przypadku gdy pacjenci są unieruchomieni ergoterapia zajmuje im czas i odciąga ich od zmartwień czy myślenia o wpływie ich kalectwa na życie natomiast pokonywanie trudności związanych z wykonaniem poleceń pokazuje im jak być bardziej samodzielnym i szukać nowych rozwiązań.
Praca twórcza rozwija wyobraźnię i kreatywne myślenie, co z kolei przyczynia się do wyrównania różnic między osoba niepełnosprawną a osobami w pełni sprawnymi i uniezależnia go od pomocy bliskich czy opiekunów. Kolejnym pozytywem jest akceptacja otoczenia która jest niezwykle ważna dla osób niepełnosprawnych gdyż często zdarza się, że mają obniżoną samoocenę. Tolerancja społeczna ułatwia chorym kontakty społeczne, które są utrudnione przez samo kalectwo i związane z nim dysfunkcje fizyczne.
Terapeuta musi również pamiętać, że w pracy z osobami niepełnosprawnymi nie może dopuścić do wkradnięcia się w nią monotonii czy zniechęcenia. Jeśli jednej osobie nie wychodzi praca polecona przez opiekuna należy znaleźć mu inne zajęcie i szukać takiej techniki pracy która będzie dawała mu radość i satysfakcję. Należy mieć na uwadze, że ergoterapia nie jest dziedziną która ma sztywno określony harmonogram zajęć dla wszystkich osób jednakowo. Każdy przypadek trzeba rozpatrywać indywidualnie a opiekun musi zadbać o odpowiednie dobranie zarówno pracy jak i zapewnienie należytych warunków do zajęć. W jego obowiązkach znajduje się zarówno zaopatrzenie chorego w odpowiednie materiały do pracy jak i udzielenie odpowiednich rad które dotyczą jego życia codziennego. Mogą być to rady dotyczące odpowiedniego urządzenia ich domów by były jak najwygodniejsze w użytku, może również podpowiedzieć jak wstać z krzesła by było to jak najmniej uciążliwe czy w jaki sposób zadbać o higienę osobistą. Terapeuci pracują również z pacjentami nad ich sprawnością fizyczną i co za tym idzie w ich wiedzy powinny znaleźć się różnorodne techniki ćwiczeń rehabilitacyjnych. W przypadku osób dotkniętych niepełnosprawnością umysłową opiekun musi być czuły na zmiany nastroju czy zachowania podopiecznych gdyż takie osoby mogą mieć problem z wyrażaniem swoich emocji. Terapeuta musi być nie tylko opiekunem ale również pedagogiem, gdyż często pracuje z dziećmi i w dużej mierze od niego zależy ich rozwój psychiczny i fizyczny. Ergoterapia jest jednolicie ukierunkowana na leczenie i wychowywanie.5
1M. Nawrot, http://www.medyk-sztum.pnet.pl/pages/publikacje/klasyfikacja.doc, stan na dzień 13.06.2011r.
2L. Kozaczuk, Terapia zajęciowa w domach pomocy społecznej, BPS Katowice 1999, s. 73.
3J. Nawrot, Ergoterapia w wychowaniu dziecka upośledzonego fizycznie, PZWL Warszawa 1973, s.6
4J. Nawrot, Ergoterapia w wychowaniu dziecka upośledzonego fizycznie, PZWL Warszawa 1973, s. 14
5J. Nawrot, Ergoterapia w wychowaniu dziecka upośledzonego fizycznie, PZWL Warszawa 1973, s 16