Dokonując oceny rozwoju małego dziecka, logopeda bierze pod uwagę ogólny rozwój ruchowy, rozwój funkcji poznawczych, pokarmowych, oddechowych i warunków anatomicznych niezbędnych dla rozwoju mowy. Wczesna diagnoza logopedyczna pozwala rozpoznać problem, a co za tym idzie stworzyć odpowiedni program terapii i tym samym zapobiec rozwinięciu lub pogłębianiu się nieprawidłowości. Szczegółowa diagnostyka obejmuje:
- Ocenę odruchów ze sfery ustno-twarzowej, które są podstawą rozwoju oralnych wzorców ruchowych, a więc istotne są dla rozwoju mowy. Logopeda sprawdza zatem odruch ssania, połykania, zwracania, kąsania, żucia, odruch żuchwowy, wysuwania języka, otwierania ust, szukania, akustyczno-twarzowy, optyczno-twarzowy. Każdy z odruchów powinien występować w odpowiednim czasie, a wraz z dojrzewaniem układu nerwowego wygasać lub być zastępowany przez bardziej dojrzałą funkcję.
- Ocenę napięcia mięśniowego oraz symetrii ciała dziecka. Obniżone lub zwiększone napięcie mięśniowe utrudnia dziecku prawidłowy rozwój psychomotoryczny. Nie można prowadzić terapii zaburzeń funkcjonowania aparatu artykulacyjnego w oderwaniu od postawy całego ciała: nieprawidłowa postawa powoduje niewłaściwe ułożenie głowy, to z kolei wywołuje niewłaściwe usytuowanie narządów mowy, co utrudnia wykonywanie podstawowych czynności, jak zwieranie warg, pobieranie pokarmu, połykanie, ruchy języka, a nawet prawidłowe oddychanie.
- Ocenę sposobu pobierania pokarmu oraz koordynację ssania, połykania i oddychania. Badający sprawdza, czy dziecko odpowiednio dociska brodawkę do podniebienia, czy obejmuje pierś wargami oraz czy się nie zachłystuje. U dzieci ok. 7 m.ż. logopeda obserwuje, czy nastąpiło wygaśnięcie odruchu ssania i pojawienie się odruchu żucia. Uwagę należy również zwrócić na występowanie parafunkcji (ssanie smoczka, kciuka, warg itp.) i ich eliminowanie.
- Ocenę budowy anatomicznej sfery orofacjalnej, podczas której logopeda sprawdza, czy nie występują żadne anomalie, które mogłyby wpływać na funkcje oddechowe, pokarmowe, a w dalszej kolejności na rozwój mowy (ocenia się m.in. długość wędzidełka językowego, budowę warg, języka, podniebienia).
- Ocenę wrażliwości na bodźce dotykowe w obrębie twarzy. Na nadwrażliwość dotykową bardziej podatne są dzieci, które przyszły na świat za pomocą cesarskiego cięcia oraz dzieci z nieprawidłowościami rozwojowymi. Nadwrażliwość taka może prowadzić do nieprawidłowości w przyjmowaniu pokarmu oraz jego zwracania.
- Ocenę reakcji na bodźce słuchowe (głos, muzykę, hałas, inne dźwięki) i wzrokowe (umiejętność koncentrowania wzroku na przedmiocie lub osobie, podejmowanie próby nawiązania kontaktu).
- Ocenę rozwoju komunikacji: podejmowanie próby komunikacji poprzez krzyk i płacz, pojawienie się uśmiechu społecznego, rozwój głużenia i gaworzenia, a w dalszej perspektywie – mowy.
- Wywiad z rodzicem lub opiekunem dziecka, który pozwoli postawić pełną i prawidłową diagnozę. Ważne jest pozyskanie wiedzy na temat przebiegu ciąży, okresu okołoporodowego i postnatalnego.
Bibliografia:
- Katarzyna Kaczorowaska-Bray: Diagnoza we wczesnej interwencji logopedycznej. W: Diagnoza logopedyczna. Red. G. Czaplewska, S. Milewski. Sopot 2012, s. 223-262.