Dramatoterapia, a inaczej mówiąc psychodrama to jedna z najbardziej popularnych technik pracy psychoterapeutycznej. Wykorzystuje ona możliwości, jakie tkwią w odgrywaniu ról, służy do prowokowania i przepracowywania uczuć oraz doświadczeń uczestników. Pozwala również na postawienie badanego w sytuacji, w której możemy obserwować jego zachowanie w stosunkach z innymi ludźmi. W psychoterapii przez psychodramę umożliwia się diagnozę i leczenie dysfunkcji psychologicznych. Najczęściej korzysta się z niej podczas zajęć grupowych ale można ją zastosować także podczas terapii indywidualnej w postaci tzw. monodramy.
Pojęcie „psychodrama” pochodzi od słów „psyche” – dusza i „drama” – akcja, działanie. Za twórcę psychodramy uznaje się psychiatrę Jacoba Moreno, który rozpropagował ją na gruncie psychologicznym w latach 20. XX wieku. Psychodramę rozumie się jako świadomie zainspirowana improwizacja dramatyczna, środek terapeutyczny, metoda rozpoznawania i leczenia zaburzeń psychicznych albo spontaniczne przedstawienie sceniczne, które służy demaskacji i ponownemu przeżyciu konfliktów wewnętrznych oraz interpersonalnych na gruncie terapii. Członkowie grupy terapeutycznej samodzielnie lub razem z psychoterapeutą przygotowują mini-przedstawienia teatralne lub mini-scenki.
Celem psychodramy jest rozwój osobowości, rozwiązanie konfliktów i problemów, które uniemożliwiają jednostce naturalne codzienne funkcjonowanie oraz dokonanie wglądu – zmiana zachowania, postaw, przekonań.
Wyróżnia się trzy rodzaje psychodramy:
- monodrama (psychodrama bez udziału grupy),
- socjodrama (psychodrama służąca terapii nie tylko pojedynczych osób, ale całej grupy),
- psychodrama synergistyczna (seria sesji terapeutycznych w celu wykorzystania wewnętrznego potencjału jednostki do jej rozwoju).
Dramatoterapia spełnia następujące funkcje:
- zmiana zachowania poprzez granie ról, za czym idzie poprawa relacji międzyludzkich,
- uwolnienie nagromadzonych napięć i emocji (funkcja katarktyczna),
- ujawnienie konfliktów i problemów emocjonalnych,
- profilaktyka, czyli sprzyjanie osiąganiu korektywnych emocjonalnie doświadczeń.
Można wymienić także techniki, które stosuje się podczas psychodramy. Są to przykładowo:
- monolog,
- granie samego siebie,
- zamiana ról,
- zwierciadło czy sobowtór jako sumienie.
Wykorzystanie technik psychodramy pozwala na: zebranie doświadczania przez ćwiczenie w warunkach warsztatowych, gdzie pomyłki i błędy nie powodują negatywnych konsekwencji, skonfrontowania się w bezpiecznych warunkach z trudnym problemem, przyjrzenie się swoim sposobom działania, wzrost samoświadomości, otrzymywanie informacji zwrotnych, spojrzenie na problem z innej perspektywy, korygowanie nieprawidłowych zachowań lub przekonań, przećwiczenie nowych sposobów działania, nauczenie się nowych umiejętności, kształtowanie nowych nawyków, odkrycie własnych możliwości i nieujawnionych dotąd potencjałów, „odwentylowanie” nagromadzonych emocji, również takich, których nie można bezpośrednio okazać osobie, z którą jest się związanym (np. szef), szukanie zasobów w przeszłości i w wizji przyszłości, rozwijanie kreatywności i zwiększenie innowacyjnych rozwiązań.
Dramatoterapia przebiega według z góry ustalonych zasad.
Pierwsza faza – wstępna (rozgrzewka) Polega na przedstawieniu sytuacji stanowiącej problem. Podczas jej realizacji zaangażowani zostają członkowie grupy terapeutycznej. Należy wówczas zorganizować przestrzeń sceny, w której będzie rozgrywane wydarzenie. Ponadto trzeba sprecyzować ogólny zarys scenariusza. Podczas „rozgrzewki” można wykorzystać elementy choreoterapii (arteterapii muzyczno-ruchowej) oraz ćwiczenia pantomimiczne.
Druga faza – etap główny (przedstawienie problemu) To najważniejsza część psychodramy, która polega na odgrywaniu ról w zaimprowizowanych sytuacjach. Przeszłe wydarzenie staje się dla pacjenta teraźniejszością. Może zdarzyć się również tak, że terapeuta może przerwać grę i przemieścić grające osoby tak, by każda z nich znalazła się na miejscu „przeciwnika” i miała szansę spojrzeć na konflikt z jego perspektywy. Rozwija to empatię oraz zdolność decentracji i współczucia innym. Ponadto istnieje możliwość zamiany roli pacjenta z innym uczestnikiem grupy, wtedy gdy pacjent ma trudności w wyrażaniu siebie.
Trzecia faza – końcowa, czyli rozmowa na temat emocji, jakie towarzyszyły uczestnikom. Osoby te wymieniają się informacjami o uczuciach i spostrzeżeniach na temat przeprowadzonej gry. Ponadto każdy uczestnik może również otworzyć i wypowiedzieć o własnych przeżyciach z sytuacji analogicznej do odgrywanej.
Ponadto spełnione muszą być również warunki konieczne by stosować w grupie metodę psychodramy: poczucie bezpieczeństwa uczestników, poprawny przebieg komunikacji w grupie, techniki muszą być odpowiednio dobrane do grupy, etap wstępny musi być przeprowadzony w taki sposób aby \”rozgorzeć\” grupę, została wyznaczona odpowiednia ilość czasu, a przede wszystkim prowadzący – trener musi być kompetentny.
Bibliografia:
- Bielańska A. (red): Psychodrama. Elementy teorii i praktyki. Wydawnictwo Psychologii i Kultury ENETEIA, Warszawa 2009.
- Michałowska D.: Drama w edukacji. Wydawnictwo Naukowe IF UAM, Poznań 2008.
- Grzesiuk L.: Psychoterapia. [W:] Strelau J. (red.): Psychologia. Podręcznik akademicki. T. 3. Wydawnictwo GWP, Gdańsk 2005.
- Czapów G. Cz.: Psychodrama. Wydawnictwo PWN, Warszawa 1979.