GRAFOMOTORYKA
Motoryka – zdolność wykonywania różnych czynności ruchowych
SPRAWNOŚĆ MANUALNA (MOTORYCZNA)
To rodzaj bardzo precyzyjnej koordynacji , w której zasadniczą rolę odgrywają mięśnie krótkie. Sprawność dobrze wyuczona przekształca się w nawyk. Po osiągnięciu kontroli nad tzw. motoryką dużą małe dziecko jest gotowe do uczenia się sprawności. Każdą sprawność motoryczną trzeba opanowywać osobno, ponieważ różni się ona pod pewnymi względami od pozostałych sprawności. Trzymanie łyżeczki przy samodzielnym jedzeniu różni się od trzymania kredki przy malowaniu.
Sprawność manualna i grafomotoryczna dziecka w wieku przedszkolnym
Pisanie wymaga od dziecka szeregu skomplikowanych czynności, wielu umiejętności: precyzji ruchów, koordynacji wzrokowo – ruchowej i koordynacji całego ciała. Ćwiczenia grafomotoryczne wpływają na wszystkie zmysły dziecka. Zajęcia manualne i ćwiczenia graficzne można wykonywać z prawidłowo rozwijającymi się dziećmi, by ułatwić im w przyszłości proces nauki pisania w szkole. Jednak takie ćwiczenia polecane są również dla dzieci z różnego rodzaju zaburzeniami, np. z grupy ryzyka dysleksji, z zaburzeniami integracji sensorycznej, z zaburzeniami manualnymi czy zaburzeniami w zakresie napięcia mięśniowego.
Pamiętajmy, że bardzo ważną rolę w procesie nauki pisania odgrywają rodzice i nauczyciele w przedszkolach, którzy od najwcześniejszych lat mogą zachęcać i przygotowywać w sposób ciekawy i przystępny dla dziecka różnego typu ćwiczenia, obrazki, szlaczki i zadania.
Dzieci 3-4-letnie
W pierwszym okresie wieku przedszkolnego najsprawniej funkcjonują duże grupy mięśniowe: mięśnie barków i ramion, co jest widoczne w czynnościach najmłodszych przedszkolaków. Równocześnie cechuje je powolność ruchowa i niezręczność manualna, co jest związane ze słabo wykształconymi mięśniami dłoni i palców, a także z przewagą funkcji mięśni zginaczy nad prostownikami. Słaba koordynacja wzrokowo – ruchowa powoduje rozrzutność ruchową, która charakteryzuje się brakiem oszczędności i precyzji, nadmiarem ruchów zbędnych nie biorących udziału w danej czynności (tzw. przyruchy), zaangażowaniem całego ciała w każdy ruch. Dzieci 3 – 4 letnie nie potrafią jeszcze łączyć dwu różnych czynności ruchowych jednocześnie. Ich uwaga ruchowa jest niepodzielna i krótkotrwała. Procesy pobudzania dominują w działaniach dzieci nad hamowaniem, co przejawia się trudnościami panowania nad własnymi ruchami.
Równocześnie systematyczne dostarczanie dzieciom w tym wieku okazji do swobodnego i wielostronnego ruchu, manipulowanie przedmiotami, dowolne zabawy, działania podejmowane z własnej inicjatywy wpływają decydująco na stopniowe usprawnianie całego ciała i jego ruchów oraz wzmacnianie kości, stawów, mięśni.
W formie zabawowej zachęcamy dzieci do wykonywania określonych czynności, ale wszystkie ruchy dokładnie prezentujemy, co daje widoczne rezultaty. W zakresie samoobsługi dzieci opanowują wiele podstawowych umiejętności, choć w dalszym ciągu działają wolno, ich ruchy nie osiągają pełnej swobody.
Dzieci 4-5-letnie
Zmiana pod względem ogólnej sprawności ruchowej, zręczności i precyzji w działaniach manualnych zachodzi na przełomie 4 – 5 roku życia. Wówczas znacząco wzrasta zdolność do wysiłku oraz zwiększa się potrzeba ruchu. Jest to okres nasilających się procesów kostnienia wielu punktów szkieletu. Między innymi kostnieniu ulega chrzęstna tkanka nadgarstka, co sprzyja sile wzrastającej zręczności posługiwania się dłońmi. Równocześnie wzmacnia się znacznie muskulatura dłoni i palców.
Dzieci 5 – letnie opanowują już wiele czynności wymagających precyzji drobnych ruchów. Miarą ich sprawności jest samodzielne obsługiwanie siebie, wykonywanie szeregu użytecznych prac, łączenie kilku różnych czynności Znacznemu rozwojowi ulega koordynacja wzrokowo – ruchowa i orientacja w przestrzeni związana ze wzrastającą pamięcią ruchową. Dzieci lepiej orientują się w kierunkach, dzięki czemu ich ruchy stają się pewniejsze, bardziej zdecydowane, szybsze.W końcowym okresie wieku przedszkolnego dzieci osiągają już wysoki poziom zręczności, płynności i elastyczności motorycznej .
Bardzo istotnym przejawem wysokiego stopnia sprawności ruchów jest ich przewidywanie tzw. antypacja ruchowa, która przejawia się we wcześniejszym przewidywaniu, przystosowaniu pozycji ciała, ustawieniu ręki do czynności mającej nastąpić. Jest to wynik wielokrotnych doświadczeń ruchowych przez które dziecko osiąga tą zdolność „przymierzania się” do ruchu zanim zostanie wykonany.
Dzięki rozszerzającym się znacznie w tym okresie różnorodnym działaniom manualnym rozwija się dokładność wykonywania wielu skomplikowanych czynności rąk. Dzieci potrafią już bez trudu nawlec igłę, połączyć różnymi sposobami drobne części przedmiotów, wykazują dużą precyzję w rysowaniu tworząc wspaniałe kompozycje oraz wykonując wiele szczegółowych elementów postaci ludzkich itp. Wiele czynności potrafią wykonywać bez kontroli wzroku. Dzieci opanowują cały szereg schematów ruchowych w których płynnie łączą poszczególne kolejne czynności.
Dzieci 6-latnie
Sześciolatkom zależy nie tylko na wyniku ich działań, rezultatach czynności, ale zaczynają oceniać jakość wykonania ruchów. Pojawia się zainteresowanie współzawodnictwem, gdzie zachodzi możliwość porównywania siebie z innymi. Różnego typu działania manualne i ćwiczenia grafomotoryczne nie oznaczają że wzrost sprawności ruchowej zachodzi automatycznie i jednakowo szybko u wszystkich dzieci i w określonych okresach każde dziecko osiąga wyrównany poziom.
Istotny wpływ na osiągane wyniki sprawności manualnych i grafomotorycznych mają wrodzone właściwości fizyczne i psychiczne dziecka, rodzaj jego temperamentu i związana z nim pobudliwość. Zdarza się, że zahamowania ruchowe mają podłoże nerwicowe, które ujawniają się w wyniku wcześniejszych przykrych doświadczeń. Najistotniejsze jednak znaczenie dla osiągania sprawności ruchowych ma właściwe dostarczanie dzieciom bodźców dla rozwoju motorycznego. Brak ruchu i możliwości jego wyrażania, brak okazji do spontanicznego, swobodnego ćwiczenia sprawności w zabawach bywa przyczyną słabego rozwoju dzieci, nierównomierności pracy mięśni a przede wszystkim braku pozytywnej motywacji do działania. Dobór i organizację fizycznego wysiłku dziecka oraz rozwijanie jego ruchowych sprawności trzeba uzależniać od potrzeb rozwojowych i możliwości z nimi związanych, a więc od rozwoju fizycznego i psychicznego każdego dziecka.
Obok dzieci wykazujących zaburzenia manualne z przyczyn organicznych jest też grupa dzieci wykazujących podobne zaburzenia na tle emocjonalnym. Silne napięcie, zwłaszcza w nowych sytuacjach społecznych, powoduje tak silne napięcie mięśniowe, że dzieci nie są w stanie wykonać prawidłowo czynności manualnych. W stosunku do tych dzieci należy unikać sytuacji stresowych i otoczyć je serdeczną opieką.
Należy pamiętać, że rozwój każdego dziecka przebiega indywidualnie i może odbiegać od podanych wyżej charakterystycznych cech.
Bibliografia:
- Maria Dmochowska – „Zanim dziecko zacznie pisać”, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1979.
- Maria Bogdanowicz – „Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym”, WSiP, Warszawa 1985.
- Hanna Nartowska – „Różnice indywidualne, czy zaburzenia rozwoju dziecka przedszkolnego”, WSiP, Warszawa 1986.
- Maria Dmochowska – „Droga dziecka do nauki pisania; analiza procesu odwzorowywania graficznego”, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1999.
- http://junioracademy.pl/poradnik-rodzica/usprawnianie-grafomotoryki-dziecka/