ADHD (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder), inaczej nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi – zespół hiperkinetyczny, należy do zaburzeń zachowania i emocji rozpoczynających się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym. Charakterystyczne jest występowanie trzech grup objawów: nadruchliwości, impulsywności i zaburzeń koncentracji uwagi. Nadruchliwość to nadmierna, w porównaniu do dzieci na tym samym poziomie rozwoju i w tym samym wieku, aktywność ruchowa. Dzieci z ADHD nie potrafią przez dłuższą chwilę pozostać w miejscu. Nadmierną ruchliwość obserwuje się w różnych sytuacjach i miejscach, dziecko nie umie dostosować swojego zachowania do okoliczności. Impulsywność to niemożność powstrzymania się przed działaniem. Dzieci nadpobudliwe działają pod wpływem impulsu, którego nie są w stanie kontrolować. Wiedzą, co powinny zrobić w danej sytuacji, jednak najczęściej tego nie robią. Znają reguły, ale mają trudności z ich przestrzeganiem. Nie zastanawiają się nad konsekwencjami swojego zachowania. Często odpowiadają na pytanie, zanim pytająca osoba skończy je zadawać, w sytuacjach grupowych (np. w grach i zabawach) nie potrafią spokojnie czekać na swoją kolej, przerywają innym rozmowę lub wykonywaną czynność, „wtrącają się“ w wypowiedzi i aktywności innych. Zaburzenia uwagi to słabsza zdolność koncentrowania się na wykonywanym zadaniu. Dzieci z ADHD nie potrafią wybrać najważniejszego spośród wszystkich docierających do nich bodźców, a także utrzymać uwagi na dwóch czynnościach jednocześnie.
Rozpoznanie ADHD stawia się najczęściej na podstawie kryteriów diagnostycznych klasyfikacji ICD-10. Aby spełnić kryteria rozpoznania objawy muszą wystąpić przed 7 rokiem życia dziecka, trwać przez co najmniej 6 miesięcy, utrudniać codzienne funkcjonowanie i pojawiać się przynajmniej w dwóch różnych środowiskach, w których dziecko funkcjonuje (np. w domu i w szkole).
Na rozwój ADHD u dzieci składa się kilka czynników. Ważną rolę odgrywają uwarunkowania genetyczne, a także zmniejszona aktywność dopaminy w strukturach mezolimbicznych i korowych. Do rozwoju choroby przyczyniają się także osłabione procesy hamowania neuronalnego.
Do czynników ryzyka choroby zalicza się urazy okołoporodowe, niedotlenienie podczas porodu, niska waga urodzeniowa oraz ekspozycja dziecka na szkodliwe czynniki w czasie ciąży (nikotyna, alkohol), w okresie późniejszym nieprawidłowa dieta i zatrucie metalami ciężkimi. Obecnie uważa się, że ADHD nie jest wynikiem uszkodzenia układu nerwowego, lecz opóźnionym dojrzewaniem niektórych struktur mózgu. Nieleczone ADHD niesie ryzyko licznych komplikacji zdrowotnych, problemów emocjonalnych i trudności w funkcjonowaniu społecznym, które mogą z czasem narastać i w znaczny sposób pogarszać jakość życia cierpiącego na nie dziecka, potem nastolatka, a w końcu – dorosłego.
Co można zrobić, aby pomóc dziecku?
- stosujemy proste reguły, zrozumiane dla dziecka i jak najczęściej przypominamy o istnieniu tych reguł. Nadmierna impulsywność powoduje, że dziecko we właściwym momencie nie jest w stanie przypomnieć sobie obowiązującej zasady, mimo że zna reguły i chce się do nich stosować
- ostrzegamy dziecko przed zrobieniem czegoś, czego mu robić nie wolno,
- bawimy się z dzieckiem w grę „Co by było gdyby….”,
- przekazujemy proste i krótkie treści,
- angażujemy dziecko w takie czynności domowe i organizujemy takie zabawy, w których będzie mogło spożytkować nadmierną ruchliwość,
- akceptujemy ruchliwość dziecka, kiedy nie przeszkadza,
- możemy zapisać dziecko na zajęcia sportowe, w trakcie których będzie mogło swobodnie skakać, biegać itd.,
- robimy krótkie przerwy w czasie dłuższych prac na wyładowanie zgromadzonej energii,
- ograniczamy ilość docierających do dziecka bodźców np. z miejsca, gdzie dziecko odrabia lekcje zabieramy zegarek, telefon, których dźwięk może rozpraszać dziecko, wyłączamy telewizor, radio. Technika „pustego biurka” pozwala dziecku na lepsze skupienie się w czasie odrabiania lekcji czy innych nudnych zadań, ograniczamy bodźce wzrokowe np. biurko ustawiamy dalej od okna.
- poświęcamy dziecku dużo uwagi, pomagamy mu zorganizować „swój świat”
- wzmacniamy wszystkie przejawy pożądanego zachowania,
- kary i nagrody stosujemy natychmiast.
Stworzenie spójnego systemu zasad, konsekwencja oraz systematyczna praca z dzieckiem daje najlepsze wyniki.
Bibliografia:
- Barkley: ADHD podjąć wyzwanie; Zysk i s-ka; Poznań 2009
- Misiak, Kossakowska-Petrycka: Mam nadpobudliwe dziecko… I co dalej? WSiP, Warszawa 2006