Blog

Korelacja rozwoju dużej i małej motoryki

Motoryka to pojęcie określające stopień rozwoju ruchowego dziecka. Wyróżnia się motorykę dużą oraz motorykę małą. Motoryka duża stanowi wszystkie obszerne ruchy, w które jest zaangażowane całe nasze ciało lub jego znaczna część, np. ręce i nogi. Jest to taki rodzaj aktywności ruchowej jak: chodzenie, bieganie, skakanie, czołganie się, jazda na rowerze, czy też pływanie. Motoryka duża odpowiada za obszerne makro – ruchy całego ciała i jest ona szeroko pojętą, codzienną aktywnością ruchową dziecka, która najefektywniej rozwija cały jego układ nerwowy – koordynację ruchową i koncentrację uwagi.

Motoryka mała znajduje swe odniesienie we wszelkich ruchach palców i dłoni, czyli ruchach o znacznie mniejszym zakresie, ale wymagających ogromnego skupienia i koncentracji uwagi. To takie czynności, jak: rysowanie, malowanie, pisanie, ugniatanie czegoś w dłoni, czy rzeźbienie. Motoryka mała jest charakterystyczna dla znacznie bardziej złożonych mikro – ruchów ręki – tj. czynności manualnych.

O rozwoju sprawności ruchowej dziecka mówi się na ogół w kontekście powiązania motoryki dużej z funkcjami poznawczymi, mając na myśli rozwój psychoruchowy. Już wczesne nieprawidłowości w rozwoju motorycznym, mogą być sygnałem późniejszych zaburzeń poznawczych, emocjonalnych czy społecznych. Co więcej, we wczesnym okresie życia dziecka opóźnienia ruchowe, mogą być jedynym sygnałem zaobserwowanym przez rodziców i terapeutów.

Sprawności motoryczne doskonalą się u dziecka pod wpływem czynników genetycznych oraz środowiskowych, o czym świadczy fakt, że rozwój zdrowych dzieci przebiega podobnie.

Mówiąc o rozwoju motorycznym niemowlęcia, myśli się przede wszystkim o rozwoju lokomocji, postawy i manipulacji, natomiast u dzieci przedszkolnych analizuje się już poziom rozwoju motoryki dużej, małej i praksji oralnej. Wszystkie te elementy są ze sobą powiązane. Motoryczny rozwój dziecka przebiega etapami ściśle od siebie uzależnionymi. Zawsze przejście na wyższy etap sprawności ruchowej uzależnione jest utrwaleniem umiejętności z niższego etapu.

Pierwszy rok życia

Rozwój motoryczny dziecka zachodzi w kierunku kraniokaudalnym oraz proksymalno-dystalnym. Początkowo dziecko, w związku z protrakcją barków i retrakcją łokcia, nie potrafi utrzymać symetrii ciała, dodatkowo noworodek fizjologiczne ma odgiętą w tył miednicę oraz występuje u niego ułożenie odgięciowe w odcinku szyjnym kręgosłupa. Nieprawidłowe jest jednak ciągłe układanie się dziecka w jedną stronę, gdyż może to w przyszłości spowodować problemy z symetryczną pracą kończyn górnych. Co z kolei zaś zaburzy koordynację ręka – ręka, utrudni kształtowanie się poczucia własnego ciała i odczucia linii środkowej, zaburzy prawidłowy chwyt.

Innym niepokojącym objawem może być także brak przez dłuższy czas wyprostu lędźwiowego odcinka kręgosłupa, który pozwala na prawidłowe ułożenie miednicy i przejście z przodopochylenia do wyprostu. Od prawidłowej pracy mięśni brzucha zależy ułożenie zgięciowe i utrzymanie kończyn dolnych w górze przeciwko sile ciążenia.

Tuż po urodzeniu noworodek głównie śpi, w tzw. pozycji embrionalnej, ma zgięte i przykurczone rączki i nóżki, piąstki zaciśnięte. Noworodek nie wykonuje ruchów podczas snu, dopiero po przebudzeniu przeciąga się, rozprostowując kończyny.

Już w pierwszym miesiącu życia zdrowy noworodek potrafi na krótko unieść głowę, leżąc na brzuchu. Początkowo potrafi jedynie oderwać nos od materaca, od trzeciego tygodnia życia jest w st

nie przełożyć głowę z jednego boku na drugi, ale już po ukończeniu drugiego miesiąca podnosi głowę pod kątem 45°, a po trzecim pod kątem 90°.

W toku prawidłowego rozwoju przedramiona dziecka stopniowo przesuwają się do przodu, coraz mocniej opierają się o podłoże, tym samym następuje prawidłowy rozwój kontroli głowy, symetrii podparcia, pracy mięśni brzucha, szyi i klatki piersiowej. Dzięki temu rozwija się u dziecka koordynacja wzrokowo – ruchowa.

W wieku czterech i pół do pięciu miesięcy dziecko, w pozycji na brzuchu podnosi klatkę piersiową na wyprostowanych ramionach. Ta umiejętność pozwala dziecku na zmianę pozycji oraz zwracanie się w stronę bodźców dźwiękowych, wzrokowych czy ruchowych. Dzięki osiągnięciu takiej postawy dziecko w dalszym etapie rozwoju nie powinno mieć kłopotów z obrotem, chwytem po zabawki, pełzaniem i czworakowaniem.

Sześciomiesięczne niemowlę trzyma głowę już pewnie, wysoko uniesioną i obraca ją dowolnie w wybranym kierunku.

Ważną umiejętnością, nabywaną stopniowo jest także umiejętność pionowego utrzymywania głowy. Około trzeciego miesiąca życia dziecko powinno już sztywno utrzymywać główkę w pozycji pionowej przez około jedną minutę, a w wieku sześciu miesięcy już na tyle sztywno utrzymuje głowę, że jest gotowe do zdobywania kolejnej sprawności – siedzenia.

Dziecko do trzeciego miesiąca nie chwyta jeszcze przedmiotów, dotyka ich, patrzy, gromadząc informacje. Trzymiesięczne niemowlę zafascynowane jest przede wszystkim własnym ciałem, które poznaje dotykiem. Porusza rączkami i nóżkami, dotyka główki. Polisensorycznie poznaje również najbliższe otoczenie: pościel, zabawki, rodziców. Wraz z rozwojem sprawności motorycznej dotyk zamienia się w chwyt, co pozwala na manipulowanie przedmiotami.

W czwartym i piątym miesiącu dziecko znudzone leżeniem na plecach zaczyna obracać się w stronę interesującego bodźca najpierw na boki, potem na brzuch (piąty miesiąc) i znowu na plecy (szósty miesiąc).

Umiejętność siedzenia kształtuje się stopniowo od trzeciego miesiąca życia i zależna jest od siły mięśni tułowia i zdolności utrzymywania głowy w pozycji pionowej. Około piątego miesiąca życia dziecko potrafi siedzieć z podparciem, w szóstym powinno już siedzieć przytrzymując się rąk rodzica, a w siódmym samodzielnie bez podparcia. Jednak zdolność do samodzielnego siadania pojawia się dopiero w ósmym miesiącu, mimo że wcześniej już niemowlak potrafi, przyciągając się za pomocą rąk, przyciągnąć głowę do klatki piersiowej.

Razem z doskonaleniem umiejętności siedzenia, pojawiają się u dzieci pierwsze próby lokomocji, przemieszczanie się najczęściej w stronę zabawki. Najpierw jest to pełzanie, brzuch i biodra dotykają podłoża, a dziecko przesuwa się najczęściej najpierw do tyłu lub obraca w kółko. W ósmym miesiącu na ogół dziecko szykuje się już do raczkowania, tułów zostaje oderwany od podłoża, a ręce i nogi zaczynają wykonywać skoordynowane ruchy. Początkowo dziecko raczkuje na kolanach i dłoniach, potem na stopach i dłoniach. W ten sposób przechodząc, na kolejny etap rozwoju – samodzielnego wstawania, stania i chodzenia.

Przygotowania do zdobycia tych sprawności, następowały jednak już znacznie wcześniej. Po ukończeniu trzeciego miesiąca, w czwartym miesiącu życia dziecko, podtrzymywane pod pachy, zaczynało opierać nóżki o podłoże, prężyło je, utrzymując na nich ciężar ciała, w wieku sześciu miesięcy, niemowlak podtrzymywany pod pachy wykonywał ruchy nóżkami przypominające stąpanie. Na ogół też w tym okresie dziecko potrafiło, podciągane za rączki, przejść do stania. Zaczynało nawet w tej pozycji podejmować pierwsze próby stawiania kroków. Rozwój mięśni tułowia i nóg pozwolił dziecku na samodzielne wstawanie i stanie w siódmym lub ósmym miesiącu życia.

Dalsza stabilizacja postawy pozwoliła dziecku na przemieszczanie się, najpierw w obrębie podpory, potem z pomocą rodzica. Takie próby podejmuje zwykle dziecko po ukończeniu ósmego lub dziewiątego miesiąca życia. Kolejnym etapem doskonalenia umiejętności chodzenia jest podtrzymywanie się już tylko za jedną rękę. Wówczas już dziecko może samodzielnie decydować, w którą stronę zmierza i co poznaje. Umiejętność całkowicie samodzielnego chodzenia dziecko powinno posiąść najpóźniej do końca piętnastego miesiąca.

Przez cały ten czas dziecko oprócz zmiany postawy i zdolności przemieszczania się, doskonaliło umiejętność chwytania i manipulowania przedmiotami. Wraz z rozwojem lokomocji, kiedy ręce przestały już podpierać i stabilizować całe ciało, przestały służyć przemieszczaniu się, zaczęły być wykorzystywane bardziej precyzyjnie.

Dziecko rodzi się ze zdolnością chwytania. Nie jest to jednak czynność dowolna, ale jeden z podstawowych odruchów niemowlęcia. Dziecko nie wie jeszcze do czego służą ręce i nie używa ich jako narzędzi. Najczęściej dopiero po ukończeniu trzeciego miesiąca życia potrafi chwycić włożoną mu w rączkę zabawkę. Zdolność chwytania dowolnego pojawia się w czwartym miesiącu. W tym też okresie podstawowym narzędziem poznania są usta, dlatego trzymane przedmioty trafiają najczęściej właśnie do buzi dziecka. Bardzo istotny jest także analizator wzrokowy. W piątym miesiącu dziecko wyciąga rękę po zabawkę znajdującą się nad jego głową, a następnie podawaną mu z boku. Przedmioty podawane mu z góry chwyta obiema rękami, a z boku – ręką bliższą. Pojawia się wówczas również umiejętność przekładania przedmiotu z ręki do ręki. Dziecko uczy się wtedy chwytania i manipulacji jedną ręką.

Pierwszym chwytem stosowanym przez dziecko, z powodu słabej jeszcze koordynacji ruchowej, jest chwyt prosty, zwany małpim. Dziecko obejmuje przedmiot całą dłonią od góry. Wraz z coraz większą sprawnością motoryczną, pojawia się chwyt dłoniowo-łokciowy (dziecko uruchamia staw łokciowy, nadal chwyta jednak jeszcze bez udziału kciuka), potem nożycowy (dziecko przywodzi kciuk do pozostałych palców) i wreszcie w ósmym lub dziewiątym miesiącu pęsetowy, polegający na przeciwstawieniu kciuka i palca wskazującego.

Zmiany, jakie zachodzą u dziecka w dziewiątym miesiącu życia, zwane są „rewolucją dziewiątego miesiąca”, pojawia się wówczas bowiem, ważny dla rozwoju społecznego gest wskazywania palcem i oraz pierwsze oznaki kształtowania się dominacji stronnej.

Początkowo, manipulacja dziecka przedmiotami jest niewłaściwa, nie odpowiada charakterowi i funkcji danego przedmiotu. Dopiero na początku drugiego roku życia nabiera specyficznego charakteru. Dziecko poprzez naśladownictwo odkrywa przeznaczenie i funkcje przedmiotów. Potem uczy się wykorzystywać przedmioty również w sposób symboliczny.

Drugi i trzeci rok życia

Dziecko wkracza w drugi rok życia na ogół już z umiejętnością chodzenia, którą to doskonali jeszcze przez kilka następnych miesięcy. W końcu ręce przestają już stabilizować ciało i stają się narzędziem do manipulacji. Można już mówić o rozwoju motoryki dużej, małej i rozwoju praksji oralnej.

Nadal rozwija się układ mięśniowy i kostny, ale dynamika rozwoju ruchowego maleje na rzecz rozwoju poznawczego. W obrębie motoryki dużej obserwuje się wzrost szybkości biegania, podskakiwanie oraz utrzymywanie się na jednej nodze. W obrębie motoryki małej następuje dalsze doskonalenie praksji manualnej tzn. manipulacja małymi przedmiotami, doskonalenie praksji konstrukcyjnej, pojawiają się elementy praksji ideomotorycznej.

Około 2 roku życia następuje wzrost sprawności ruchów ręki i rysowania. Początkowo pojawia się umiejętność bazgrania. Dziecko poznaje samą czynność rysowania poprzez rozpoznanie związku przyczynowo-skutkowego: ruch kredką po kartce – ślad na papierze. Następnie dziecko odtwarza linie pionowe i poziome, by później wraz z rozwojem złożonej kontroli percepcyjno-motorycznej, rysować bardziej skomplikowane obiekty.

Gdy dzieci wychodzą ze stadium bazgrania pojawia się postać głowonoga – forma kulista, od której odchodzą linie proste, z czasem dodawane są do niej kolejne elementy twarzy. W kolejnych etapach pojawiają się inne części ciała. Jednak o realizmie wizualnym możemy mówić dopiero ok. 8 roku życia.

Dalszy rozwój motoryczny, szczególnie w zakresie motoryki małej, zachodzi w ścisłej korelacji z procesami poznawczymi.

Aby prawidłowo stymulować rozwój ruchowy dziecka należy pamiętać, by zacząć od motoryki dużej, czyli rozwijania ogólnej sprawności ruchowej, a dopiero później przejść do rozwoju motoryki małej. To właśnie bowiem motoryka duża (aktywność ruchowa) najsilniej wpływa na rozwój motoryki małej (czynność manualnych) i jest względem niej nadrzędna. Dzięki aktywności ruchowej najefektywniej rozwija się koordynacja ruchowa i koncentracja uwagi dziecka, co pozwala mu na wykonywanie coraz bardziej złożonych czynności, takich jak rysowanie, czy pisanie.

 

Bibliografia:

  • J. Cieszyńska, M. Korendo, Wczesna interwencja terapeutyczna, Kraków 2007.
  • E. Mojs, E. Gajewska, D. Głowacka, W. Samborski, Funkcja ruchu i mowy oraz ich wzajemne powiązania we wczesnych stadiach rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, „Roczniki Pomorskiej Akademii
  • Medycznej w Szczecinie” 2008, 54, 3, 13-16.
Shopping Cart