Logorytmika to program (zbiór) ćwiczeń muzyczno-ruchowych, realizowanych z dziećmi z zaburzeniami mowy, z zaburzeniami zachowania oraz z upośledzonym słuchem lub wzrokiem, ściśle podporządkowanych terapii logopedycznej, zwłaszcza korekcji elementów fonicznych wypowiedzi w obu płaszczyznach: segmentalnej i suprasegmentalnej. Logorytmika jest więc swoistą formą połączenia rytmiki i terapii logopedycznej. Wykorzystuje bowiem możliwość oddziaływania na sferę słuchową, słuchowo-ruchową i ruchową pacjenta w ścisłym połączeniu z metodologią pracy logopedycznej.
Jak podaje J. Surowaniec „logorytmika jest to jedna z metod stosowana w postępowaniu logopedycznym, oparta na rytmie muzycznym i tekstach słownych zestrajanych przez muzykę i łączonych z ruchami całego ciała.” Logorytmika jest swoistą formą połączenia rytmiki i terapii logopedycznej .Na bazie ćwiczeń muzyczno-ruchowych stosuje się ćwiczenia słowno-ruchowe, których wiodącym składnikiem jest rytm. Naturalny i swobodny ruch, będący obok muzyki podstawowym motywem ćwiczeń, umożliwia realizację zajęć rytmicznych ze wszystkimi dziećmi, niezależnie od poziomu ich intelektualnego, ruchowego i muzycznego rozwoju. Głównymi elementami muzyki będącymi podstawą ćwiczeń i zabaw są: rytm, metrum, tempo i dynamika. Deficyt sprawności ruchowej u dzieci może obejmować różne sfery motoryki. Przejawia się on w zaburzeniach różnych rodzajów koordynacji, orientacji przestrzennej, kierunkowej i czasowej oraz napięcia neuromięśniowego.
Ruch wykonywany przy muzyce wykorzystywany jest dla celów kinezyterapeutycznych. Usprawnienie dzieci, u których występują zaburzenia ruchowe łącznie z zaburzeniem mowy jest wiodącym zadaniem logorytmiki. Rytmika stawia sobie za zadanie, by przez muzykę i ruch wspierać człowieka we wszechstronnym rozwoju i wychowywać go. Zajęcia te dają szansę pomocy dzieciom pokrzywdzonym, zalęknionym, z niską samooceną. Logorytmika dzięki swojej otwartości i całościowym formom pracy pozwala dziecku zaistnieć pozytywnie w grupie i usprawnić się.
Muzyka towarzysząca ćwiczeniom organizuje ruch w czasie, a swoją dynamiką reguluje napięcie mięśniowe. Charakter muzyki wyznacza rodzaj ekspresji ruchowej. Ponadto może wyciszać nadmierne napięcie psychiczne, a w sytuacji odwrotnej – aktywizować dziecko do spontanicznego lub zorganizowanego rytmem ruchu. Podczas ćwiczeń ruchowych poza kształtowaniem orientacji przestrzennej i poczucie kierunku w odniesieniu do własnej osoby (pamięci ruchowej) wyrabiamy także umiejętność gospodarowania siłą i napięciem mięśni oraz koordynację wzrokowo – ruchową.
Poza tym ruch przy muzyce stanowi doskonałe ćwiczenie słuchowo – ruchowe. Warunkiem prawidłowego funkcjonowania koordynacji słuchowo- ruchowej jest gotowość do percepcji zróżnicowanych bodźców muzycznych. Nadrzędnym zaś celem ćwiczeń słuchowo- ruchowych jest takie wykształcenie u dzieci wrażliwości słuchowej, która pozwala na odbiór poprawnego wzorca np. podawanego przez logopedę, a także wykształcenie umiejętności dokonywania samokontroli słuchowej koniecznej w czasie mówienia.
Wiodące znaczenie dla terapii logopedycznej mają ćwiczenia ruchowe w połączeniu z piosenką, gdyż poza kształceniem funkcji psycho-ruchowych kształcą wydolność aparatu głosotwórczego, regulują oddech, usprawniają aparat artykulacyjny. Jednym z pierwszych kontaktów dziecka z muzyką jest jego własny śpiew, a najprostszą formą muzyczną – piosenka.
Walory terapeutyczne śpiewu w odniesieniu do dzieci z zaburzoną mową, wadami wymowy i jąkających się są niewątpliwe. Wydłużanie sylab w śpiewie umożliwia dokładniejsze ukształtowanie samogłosek. Rytm i tempo piosenki przyczyniają się do płynnej wymowy tekstu.
Śpiewanie piosenek wpływa na pogłębianie oddechu, aktywniejsze działanie przepony oraz wzmocnienie narządu głosowego.
Treść piosenek rozwija wyobraźnię i zainteresowania dziecka, wzbogaca jego słownictwo, a piosenki ze specjalnie dobranym tekstem ortofonicznym w sposób spontaniczny wpływają korzystnie na wymowę. Piosenka ortofoniczna stanowi materiał na podstawie którego wdrażamy dziecko do prawidłowej wymowy głosek. Piosenki te muszą posiadać nieco inne walory. Powinny mieć łatwy i melodyjny tekst muzyczny ze względu na to, iż tekst słowny sprawia dziecku trudności artykulacyjne. Głównym celem logorytmiki jest jednoczesne rozwijanie mowy, myślenia, słuchania, postrzegania i koordynacji ruchowej.
Logorytmika jest korzystnym dopełnieniem także indywidualnej terapii dziecka z zaburzeniem mowy tym bardziej, że kształci wrażliwość dziecka na bodźce dźwiękowe i twórczo wykorzystuje naturalną każdemu dziecku potrzebę ruchu. Trening słuchowy należy traktować jako podłoże, z którego z czasem dopiero może rozwinąć się i być pielęgnowana mowa dźwiękowa. Jednakże zawsze musimy pamiętać o tym, by czyniąc jedno, nie zaniedbywać drugiego, wszak w logorytmice zachodzi konieczność równoległego prowadzenia z ćwiczeniami mowy – ćwiczeń słuchowych i ruchowych.
U dzieci (szczególnie niesłyszących i niedosłyszących) obserwujemy często obok zaburzeń mowy zaburzenia rozwoju psychoruchowego, a także zaburzenia funkcji psychomotorycznych, takie jak:
- zaburzenie koordynacji ruchowej, słuchowo – ruchowej, wzrokowo – słuchowej i wzrokowo – ruchowej
- Zaburzenia orientacji przestrzennej, kierunkowej i czasowej
- Zaburzenia koordynacji układu głosotwórczego
- Zaburzenia napięcia neuromięśniowego
- Obniżenie sprawności ruchowej
Ćwiczenia logorytmiczne likwidują zaburzenia współtowarzyszące zaburzeniom mowy, a także likwidują dysfunkcje, które je powodują. Przyczyniają się do do zaktywizowania rezerw funkcjonalnych oraz wykształcenia funkcji wielozmysłowych. Ponadto mają one korzystny wpływ na osobowość dziecka. Ćwiczenia te kształcą inwencję twórczą dziecka, usprawniają jego aparat mięśniowo ruchowy i uwrażliwiają je na zjawiska akustyczne.
Istotę ćwiczeń logorytmicznych stanowi związek ruchu z muzyką. Biorąc udział w tego rodzaju ćwiczeniach dziecko doskonali zakres i formę ruchu, a świat dźwięków wzbogaca jego doznania. Zadaniem ćwiczeń logorytmicznych jest uwrażliwienie dzieci i zwrócenie ich uwagi na zjawiska wspólne dla muzyki i wypowiedzi, a więc na rytm, tempo, wysokość dźwięku, głośność dźwięku, akcentację, frazowanie i artykulację. Ćwiczenia logorytmiczne spełniają również funkcje uspołeczniające i wychowawcze.
Treść zabaw i ćwiczeń słowno- rytmicznych powinna łączyć się z doświadczeniami dzieci. Wskazane jest stosowanie zasady poglądowości- prezentowania przedmiotów w naturze lub ich ilustracji, o których mowa. Dla rozumienia czynności nazywanych w recytacji należy je z dzieckiem wykonywać.
Oto kilka rodzajów ćwiczeń, które powinny być wprowadzone na każdym spotkaniu z dziećmi.
- Ćwiczenia inhibicyjno – incytacyjne
Polegają na szybkiej reakcji, najczęściej ruchowej na usłyszany sygnał. Inhibicja i incytacja, czyli hamowanie i pobudzanie mobilizuje uwagę dzieci, ćwiczy pamięć, słuch, spostrzegawczość i zręczność. Uczy natychmiastowego reagowania na polecenia, co jest bardzo ważne w pracy zespołowej.
- dzieci poruszają się podskokami po całej Sali, na hasło „stop”- zatrzymują się w dowolnej pozycji, na słowo ‘już”- przykucają, na sygnał „hej”- wiążą koło za ręce.
- Na usłyszane sygnały dźwiękowe: akord, głośny dźwięk, pauza (lub inne), dzieci kolejno wykonują ustalone wcześniej czynności, na przykład: stają na jednej nodze, kładą się na podłodze, podbiegają do fortepianu, dotykają ręką ściany itp.
Ustalone wcześniej sygnały muzyczne powodują wykonanie odpowiednich czynności, na przykład:
- wysoki dźwięk – wspięcie na palcach;
- niski dźwięk – klęk lub siad na podłodze;
- tryl – obroty wokół własnej osi;
- glissando – ustawienie się w rzędzie;
- Ćwiczenia metrorytmiczne.
Ten rodzaj ćwiczeń rozwija najlepiej poczucie rytmu. W zakres tego typu ćwiczeń wchodzi między innymi rozpoznawanie i odtwarzanie metrum: krokami, taktowaniem, ruchami całego ciała, na instrumentach, gestami oraz wykonywanie w rozmaity sposób krótszych i dłuższych tematów rytmicznych. Przy realizacji rytmów warto stosować różne rekwizyty i instrumenty perkusyjne, które wzbogacają każde zadanie intensyfikując uwagę dzieci i rozwijając ich wyobraźnię. - Ćwiczenia polirytmiczne.
Polirytmią nazywamy odtwarzanie co najmniej dwóch rytmów równocześnie. Rytmy mogą być wykonywane przez dwie grupy, dwie lub jedną osobę. Przy wykonaniu rytmów stosuje się różne sposoby: klaskanie, kroki, głos, instrumenty itp. Realizacja dwóch rytmów przez jedno dziecko jest dość trudna, dlatego wykonywane rytmy muszą być bardzo proste. Często nauczyciel rozpoczyna od wykonywania miarowych wartości (nogi idą ćwierćnutami, ręce klaszczą ósemki lub odwrotnie).
Bibliografia:
- E. Kilińska – Ewertowska, Logorytmika, UMCS, Lublin 1980
- B. Podolska, Z muzyką w przedszkolu, WSiP, Warszawa 1979
- J. Stadnicka, Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową, WSiP, Warszawa 1998
- A. Dasiewicz – Tobiasz, Umuzykalnienie w przedszkolu, WSiP, Warszawa 1977
- J. Surowaniec, Podręczny słownik logopedyczny, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1993
- A. Walencik-Topiłko, Rytm muzyczny i logorytmika w terapii logopedycznej dotyczącej dyslalii. W: Logopedia jako nauka interdyscyplinarna – teoretyczna i stosowana, (red.) I. Nowakowska-Kempny, Katowice 1998 .
- J. Nowak, Piosenka w usprawnianiu wymowy dzieci z trudnościami w uczeniu się, Wydawnictwo Uczelniane WSP, Bydgoszcz 1993