Blog

Mechanizm powstawania dźwięków mowy

Dźwięk powstaje w wyniku drgań powietrza przeciskającego się przez tzw. struny głosowe. Organizmy żywe już przed pojawieniem się człowieka używały dźwięków, by coś wyrazić, przekazując je na pewna odległość, nieraz na dość znaczną, co było ważne np. Jako ostrzeżenie. Do artykulacji dźwięków człowiek używa, podobnie jak zwierzęta, narządów, które pierwotnie służą do innych bardziej dla życia ważnych czynności. Mowa jest zjawiskiem późnym w rozwoju ewolucyjnym organizm, w żywych. Natura jest oszczędna i nie buduje nowych narządów dla nowo zdobywanych czynności, najczęściej wykorzystuje już istniejące, czy chwilowo mniej używane, przystosowując je do danej sytuacji. W ten sposób narząd głosowy, krtań pierwotnie do ochrony skrzyżowania drogi pokarmowej z oddechową, czyli sprawuje funkcje ochronną , która uniemożliwia wpadanie kęsów pokarmowych w czasie połykania do tchawicy i oskrzeli , zastał przystosowany do tworzenia głosu.

Rycina 1. Lokalizacja krtani w drogach oddechowych

\"\"

Głos jest bardzo złożonym zjawiskiem akustycznym i mechanicznym. Do jego wytwarzania niezbędna jest możliwość tworzenia podstawowego składnika, jakim jest dźwięk. W kategoriach fizycznych dźwięk stanowią drgania mechaniczne (akustyczne), polegające na ruchu cząstek ośrodka sprężystego względem położenia równowagi. Środowiskiem, w którym występują drgania może być dowolny ośrodek płynny, gazowy lub stały, a w szczególności powietrze. Przejawem drgań ośrodka powietrznego są lokalne zagęszczenia i rozrzedzenia powietrza, w których wyniku powstają miejscowe zmiany ciśnienia względem ciśnienia atmosferycznego (zwane ciśnieniem akustycznym), rozchodzące się w postaci fal, na które reaguje ucho ludzkie. Krtań umiejscowiona jest w części środkowej odcinka szyi, między gardłem a tchawicą (ryc. 1). Jej długość wynosi około 4-6 cm. Na szyi tworzy widoczną, zwłaszcza u mężczyzn, charakterystyczną wyniosłość krtaniową (tzw. jabłko Adama).

Rycina 2. Jabłko Adama

\"\"

Krtań jest zbudowana ze szkieletu chrzęstnego, więzadeł i mięśni. Szkielet chrzęstny tworzy dziewięć chrząstek: (trzy parzyste i trzy nieparzyste). Poszczególne chrząstki połączone są stawami i więzadłami oraz mięśniami. Wyróżniamy dwie grupy mięśni krtani: zewnętrzne i wewnętrzne. Rola mięśni zewnętrznych polega na ustalaniu położenia krtani, podnoszeniu jej w górę, obniżaniu ku dołowi, przemieszczaniu ku przodowi i do tyłu. Mięśnie wewnętrzne krtani, zwłaszcza mięśnie głosowe odgrywają zasadniczą rolę w procesie fonacji (tworzenia dźwięku). ,

Jama ustna stanowi początkowy odcinek drogi pokarmowej. W niej pokarm zostaje rozdrobniony i zwilżony śliną by ułatwić mu przejście do gardła i przełyku. Jama ustna ma więc w związku z tym duży zakres ruchów i możliwość zmiany kształtu, podobnie zresztą jak gardło. Fakt ten został wykorzystany do przetwarzania dźwięków tworzących się w krtani, które przez jamę gardłową i ustną wydobywają się na zewnątrz. Zmiana kształtu tych jam powoduje wytwarzanie się różnych przewężeń i przeszkód na drodze dźwięków krtaniowych. Są one przyczyna różnych przemieszczeń energii akustycznej, co daje zmianę barwy i w ten sposób przyczynia się do tworzenia dźwięków mowy, głosek.

Podstawowymi cegiełkami, z których powstają słowa, są głoski z głosek sylaby, z sylab słowa, ze słów z kolei powstają zdania. Czynność mowy rozpanoszyła się w narządach, które służyły pierwotnie do innych, bardziej życiowych ważnych celów. Mowa w ten sposób jest jak gdyby \”sublokatorem\”. Wynikają z tego rozliczne kłopoty i niedogodności. Czynności bowiem podstawowe życiowo ważne, muszą być respektowane, a czynności dodatkowe niejednokrotnie z tego tytułu muszą ponieść szkodę.

Wymagania jakie mowa stawia mięśniom oddechowym, mięśniom krtani i jamy ustnej, są bardzo duże i niejednokrotnie przekraczają one wymagania stawiane przez czynności podstawowe tych narządów. Przede wszystkim chodzi o szybkość wykonywanych ruchów. Nie mniej ważna jest ich precyzja i rytmiczność. Jeżeli uprzytomnimy sobie , że trwa około 2 1/2 sekundy i złożone jest z wielu, czasem bardzo się od siebie różniących głosek mowy, które wytwarzane są za pomocą ruchów mięśni niekiedy o dość dużym zakresie, to zdamy sobie sprawę z wymagań stawianych tym narządom.
Głoski mowy następują po sobie przeciętnie z szybkością ok. 8 na sekundę. Każda głoska ma swój charakterystyczny czas, do tego należy wziąć pod uwagę, że poszczególne głoski mowy składają się z niestałych elementów, i że nie ma ustalonego obrazu akustycznego danej głoski. Ich różnice w dużym stopniu zależą od sąsiedztwa, w jakim się znajdują. Utrudnia to oczywiście i ich wytwarzaniu i rozumieniu. Ruchy artykulacyjne muszą więc być szybkie i precyzyjne. Okazało się bowiem, że mięśnie artykulacyjne przygotowują się do mającego nastąpić ruchu już o 6 głosek naprzód, by tym zapewnić sobie precyzje wykonania.

Czynności mówienia jako całość dokonuje się w specjalnie do tego celu przystosowanych ośrodkach mowy w mózgu. Ograniczymy się jedynie do stwierdzenia, że uczuciowy ośrodek mowy – taki, który zajmuje się jej rozumieniem – jest umiejscowiony w płacie skroniowym, zaś ruchowy w płacie czołowym, w dolnej jego części. U ludzi praworęcznych ośrodki mowy zlokalizowane są w lewej półkuli mózgu, u leworęcznych sytuacja jest bardziej skomplikowana i ogólnie można stwierdzić, że w większości przypadków ośrodki te umieszczone są w prawej półkuli mózgu. Pomiędzy tymi ośrodkami istnieją liczne połączenia. Ponadto istnieją jeszcze dodatkowe ośrodki mowy, ośrodki pamięci i podkorowe obszary decydujące o precyzji wypowiedzi. Jak wiec widzimy dość znaczne okolice ośrodkowego układu nerwowego zaangażowane są w procesie mówienia Dlatego też pewna część naukowców zajmuje się tymi zagadnieniami utrzymuje,że mózg działa jako całość w akcie rozumienia i tworzenia mowy, pogląd ten jest pozbawiony pewnych racji. Językoznawca ze Stanów Zjednoczonych badając języki małych grup etnicznych, doszedł do wniosku, że podstawowe zasady gramatyki wszystkich języków istniejących na świecie są w zasadzie podobne. Wynikają one bowiem z reguł budowy ludzkiego organizmu. Stąd nie daleko już do wnioski, że i zaburzenia mowy spotykane w poszczególnych grupach językowych są podobne. Co zresztą potwierdzają obserwacje logopedów i foniatrów z całego świata. Uczony ten wysunął bardzo interesującą hipotezę, że małe dziecko – słysząc mowę otoczenia – poznać musi nie tylko odpowiednia liczbę słów i umieć przyporządkować nazwę poszczególnym przedmiotom czy zdarzeniom, lecz jeszcze oczywiście intuicje, poznać reguły gramatyczne stosowane w danym języku. Zdania bowiem są czymś więcej niż tylko uszeregowaniem słów. Dziecko poznawszy te reguły jest w stanie wypowiedzieć zdania, których jeszcze nie słyszało. Jest to tak zwany twórczy, generatywny charakter małego dziecka. Jednakże ta niezwykle skomplikowana czynność , jaką jest mowa zależy od sprawnej działalności wielu układów i różne czynniki mogą wpływać na jej rozwój.

 

Bibliografia:

  • Z. Urbanowicz: Mała encyklopedia anatomii człowieka. 2003r.
  • http://pl.wikipedia.org/wiki/Krta
  • Mięśnie krtani • Terminy medyczne – Układ oddechowy • Encyklopedia zdrowia

 

 

Shopping Cart