Metoda N. C. KEPHARTA

Metoda oparta jest na założeniu, że warunkiem rozwoju percepcyjnego jest stymulacja motoryczna, tzn. aktywność mięśniowa, wyrabianie poczucia równowagi, doskonalenie dużej i małej motoryki, przekraczanie linii środkowej ciała, znajomość kierunków i rzutowanie ich na zewnątrz, prawidłowa lateralizacja itp.. Poprzez systematyczne ćwiczenia możliwa jest poprawa zdolności percepcyjno – motorycznych dziecka niepełnosprawnego intelektualnie, gdyż podczas manipulowania rzeczami i własnym ciałem uczy się ono odbierać bodźce i spostrzeżenia i przetwarzać je na aktywność ruchową.
Autor metody twierdzi, że wszelkie trudności w nauce dziecka (czytanie, pisanie, liczenie) wynikają z niesprawnej motoryki, dlatego trzeba dać takie narzędzia, które:

udoskonalą motorykę
pozwolą określić jakość motoryki
pozwolą przedstawić takie propozycje zajęć, których atrakcyjność spowoduje samodzielną ich kontynuację.

Zdaniem autora sprawność ruchowa dzieci w dużej mierze zależy od tego jak dziecko
potrafi kontrolować swoje ruchy. Od tego jak wzrok kontroluje ruchy zależy percepcja, od sprawności percepcji zależy praca wzroku, mamy więc do czynienia ze schematem sprzężenia zwrotnego w procesie percepcji. Kephart uważa, że dziecko od najmłodszych lat powinno manipulować rzeczami i własnym ciałem. W tych manipulacjach musi wypróbować wszystkie możliwe reakcje mięśniowe, do których jest zdolne. Dziecko powinno także wyuczyć się współzależności między odbieranym bodźcem czuciowym, z wykonywaną reakcją ruchową oraz obserwować istniejące między rzeczami związki i mechanizmy ich współzależności (rozbierać rzeczy na części składowe, sprawdzać jak działają, a następnie złożyć je).Całkowita działalność związana z wykonywanym zadaniem obejmuje cztery procesy: odbiór, integrację, przekazywanie (nadawanie) oraz sprzężenie zwrotne bodźców nerwowych.

Integralną częścią systemu percepcyjno-motorycznego Kepharta jest opis szeregu zadań pozwalających obserwować percepcyjno-motoryczne zachowanie dziecka 6-9-letniego, by w razie stwierdzenia opóźnień rozwojowych zastosować odpowiednie ćwiczenia.

Zestaw zadań obejmuje:

Ćwiczenia na równoważni (posuwanie się do przodu, do tyłu, bokiem),
Skakanie (skoki obiema nogami, na prawej, na lewej nodze, przeskakiwanie z jednej nogi na drugą i przeskakiwanie),
Rozpoznawanie części swojego ciała (ćwiczenia typu- dotknij swoich oczu, nogi itp.),
Naśladowanie ruchów (dotyczy ruchów ramion: jednostronnych, obustronnych, i ruchów krzyżujących się),
Ćwiczenia z przeszkodami (przejście nad przeszkodą sięgającą do kolan, pod przeszkodą, przesuwanie się przez wąski otwór itp.),
„Orły na śniegu” (zestaw ćwiczeń obejmujących ruchy ramion i nóg w pozycji leżącej, wykonywanych na polecenie terapeuty),
„Chodzenie po kamieniach” (dziecko chodzi po ułożonych 10 kwadratach czerwonych i 10 czarnych,
Ćwiczenia na tablicy (obejmują one rysowanie koła, linii poprzecznych, pionowych),
Wodzenie oczami (poziome, pionowe, po przekątnych, koliste),
Ćwiczenia wzrokowej znajomości kształtów (przerysowywanie prostych figur geometrycznych, jak kolo, kwadrat, romb, trójkąt itp.),
Testy Krausa-Webera (testy te mierzą minimalną sprawność mięśniową).

W metodzie tej istotne jest uświadomienie dzieciom, że:

percepcja wzrokowa pozwala poznać zasady ruchu ( pobudzenie związków między percepcją wzrokową a ruchem)
pełne powiązanie działalności wzrokowej z percepcją wzrokową, tak aby można było ją wykorzystać w sytuacjach zupełnie nowych
dzieci muszą rozwijać sprawność ruchową przez rozmaite manipulacje
powinny w manipulacje włączyć stopniowo percepcję wzrokową
percepcja wzrokowa ma dać kontrolę nad tym co dzieci wykonują
dziecko odkrywa zakres swoich możliwości.
Zanim dziecko rozpocznie edukację szkolną należy dostarczyć mu takich działań percepcyjno – motorycznych, które pozwolą na lepszą orientację we własnych możliwościach a jednocześnie ćwiczyć to co sprawia trudności.

Kilka zasad przestrzeganych w terapii dziecka, które musi przestrzegać prowadzący:

Początkowe ćwiczenia należy dostosować do aktualnego poziomu sprawności dziecka, szybko przechodząc do trudniejszych zadań. Nie należy natomiast rozpoczynać ćwiczeń od przewyższających poziom dziecka, gdyż wiąże się to z narażeniem go na przeżywanie frustracji.
Ćwiczenia wymagające bardziej skomplikowanych sprawności powinny być poprzedzone ćwiczeniami bardziej podstawowych sprawności, na przykład ćwiczenia percepcji kształtów będą łatwiejsze, jeśli dziecko uzyska wcześniej sprawność sensoryczno-motoryczną i opanuje kontrolę wzrokową. Nie oznacza to jednak konieczności wcześniejszego doprowadzenia dziecka do całkowitego opanowania podstawowych sprawności, wystarczy pewien stopień ich wyćwiczenia (Kephart nie określa tego precyzyjnie, mówi o minimalnej dozie bardziej podstawowych zdolności).
Żadna z metod nie jest celem sama w sobie. Każde ćwiczenie ma nauczyć dziecko pewnych uogólnionych sprawności i zdolności (równoważni nie stosuje się po to, aby nauczyć dziecko chodzenia po szynie, lecz by nauczyć je równowagi i lateralizacji).

Zabawa zegarowa
Celem tej zabawy jest przeprowadzenie ćwiczeń, w których dziecko staje wobec zadania jednoczesnego zorientowania obu części ciała na określony kierunek ruchu. Obie strony muszą orientować się niezależnie od siebie i jednocześnie wykonywać ruch kierunkowy.
Zabawa zegarowa zaliczana jest do grupy ćwiczeń przy tablicy. Do jej przeprowadzenia potrzebne jest umieszczenie na tablicy ośmiu ponumerowanych punktów, równomiernie rozłożonych na obwodzie koła o średnicy około 45cm. Można mieć przygotowaną taką planszę z zaznaczonymi na obwodzie koła punktami (0-wewnątrz koła, 1-8-na obwodzie) – całość przypomina zegar. Istota zabawy polega na przemieszczaniu rąk rozłożonych na podanych cyfrach na inne cyfry wskazywane przez nauczyciela. Ręce powinny być przenoszone jednocześnie, zamierzone cele-cyfry powinny być osiągane w tym samym czasie.
Kephart proponuje szereg kombinacji ruchów, które sprowadzić można do serii obejmujących:

Ruch przeciwstawny (dziecko rozpoczyna ruch obiema rękami ułożonymi na obwodzie koła, np. 7-ręka lewa, 3-ręka prawa, i – na polecenie przenosi obydwie ręce do środka na punkt oznaczony 0).
Ruch od środka na zewnątrz (dziecko rozpoczyna od umieszczenia rąk na 0 i na polecenie przenosi je na wskazane cyfry, np.3 i 7, 1 i 5 i inne).
Ruch równoległy (ręce dziecka poruszają się równolegle, rozpoczyna ono ruch z lewą ręką na cyfrze 7 i prawą na 0, a następnie na polecenie przenosi lewą rękę na 0, a prawą na 3; kierunek ruchu przebiega zarówno z lewej na prawą stronę, jak i odwrotnie).
Ruch wzdłuż linii przecinających się, ręce dziecka poruszają się w różnych kierunkach, na przykład: lewa ręka pionowo z 7 na 0, prawa ręka pionowo z 1 na 0.
Ruch krzyżowy:

od lewej do prawej (dziecko rozpoczyna od ułożenia lewej ręki np. na 7, a prawej na 0 i przenosi zgodnie z poleceniem lewą rękę na 0, a prawą na 1).
od prawej do lewej, np. z 0 na 7-ręka lewa i z1 na 0 -ręka prawa.

Kephart proponuje, by dzieciom z niską motywacją, dać samochodziki, które są wprowadzane do garażu (kwadrat 0) lub dostarczają towar do klientów (cyfry na obwodzie koła). Ja wymyślałam różne zabawy np. w samochodziki, ptaszki, rybki, statki.Leniwa ósemka

Innym ćwiczeniem przy tablicy służącym opanowaniu kierunku ruchu jest leniwa ósemka. Na tablicy napisana jest cyfra 8 w pozycji poziomej. Długość jej wynosi 60cm, a wysokość 25cm. Prosimy dziecko o prowadzenie ręką po tej figurze linii ciągłej bez odrywania kredy od tablicy. Jeśli dziecku uda się wykonać płynny i poprawny ruch, polecamy mu zmienić kierunek ruchu bez odrywania kredy od tablicy i bez przerywania czynności. Zachęca się, by ćwiczenie wykonywane było prawą ręką i lewą ręką. Należy ustawić dziecko w różnym układzie przestrzennym w stosunku do figury. Raz znajduje się ona po prawej stronie dziecka, raz po lewej, bądź przed samym dzieckiem. Służy to zapoznawaniu dziecka z lateralizacją w zależności od kierunku ruchu i uzyskanych wyników percepcji.

Równoważnia
Ćwiczenia na równoważni należą do ćwiczeń sensoryczno-motorycznych . Ćwiczenia wykonywane na tym przyrządzie (ławeczka) mają rozwinąć równowagę dynamiczną i przyczynić się do wyrobienia lateralizacji i znajomości kierunku. Proponowane ćwiczenia obejmują: posuwanie się do przodu, posuwanie się do tyłu, posuwanie się bokiem, zawracanie i odbijanie się (o ile równoważnia sprężynuje), przejście przodem, zawracanie i dalsze przejście przodem, następnie to samo ćwiczenie wykonane tyłem. Ćwiczenia te sprzyjają korekcji postawy, utrzymaniu równowagi na belce, uczą znajomości różnicy pomiędzy lewą i prawą stroną ciała, a więc pomagają w rozwijaniu lateralizacji. Gdy niemożliwe było zastosowanie ławeczki bawiłam się na długiej wstążce rozłożonej na podłodze lub na linii ciągłej narysowanej kredą.

Rytmy – ćwiczenia rytmiczne
Autor uważa, że „rytm powinien być zintegrowany w różnych dziedzinach sensoryczno-motorycznych w taki sposób, aby dziecko miało pojęcie rytmu w całym organizmie”. Dlatego należy łączyć jednocześnie rytmy słuchowe z rytmami dotykowymi i kinestetycznymi. Ćwiczenia rytmiczne mogą obejmować rytmy jednostronne i rytmy dwustronne.

Rytmy jednostronne
Zdaniem Kepharta ćwiczenia rytmiczne należy rozpoczynać od wybijania rytmów tylko jedną stroną ciała. Pomocą mogą być tutaj bębenki (jeden dla terapeuty, drugi dla dziecka). Dziecko powtarza na swoim bębenku wykonywany przez terapeutę wzorzec rytmu. Początkowo jest on bardzo prosty, to znaczy uderzenia są równej długości i pojawiają się w różnych odstępach czasu, a dziecku wolno obserwować czynność wystukiwania rytmu wykonywaną przez nauczyciela (informacja słuchowa, kinestetyczna i dotykowa), w trakcie wspólnego wybijania rytmu. Następnie eliminujemy informację kinestetyczną i dotykową, dziecko powtarza rytm wyłącznie na podstawie informacji słuchowej – polecenia słownego. Zmianom podlega też sam rytm, może być wolny i szybki, przybierać wartości dwu- i trójwymiarowego rytmu. Wybijanie rytmu powinno odbywać się zarówno prawą, jak i lewą ręką.

Rytmy obustronne
Następnym etapem nauki odtwarzania rytmu jest wybijanie (klaskanie, tupanie) rytmów obustronnych, kiedy dziecko musi przedstawiać ten sam rodzaj wzoru rytmu przy wykorzystaniu obu stron ciała, a więc prawą (P) i lewą (L) ręką, prawą (P) i lewą (L) nogą. Rytm może też przechodzić z jednej strony ciała na drugą, to znaczy, że na przykład po uderzeniu raz prawą ręką, a następnie dwa razy uderza lewą ręką (takt ¾). Ćwiczenia prezentuje terapeuta. Najpierw staramy się, by dziecko opanowało rytmy regularne, a następnie rytmy nieregularne. Proponowane są tu następujące układy rytmów regularnych (PL-PL), (PP-LL-PP), (PPP-LLL) lub (PPPP-LLLL), a więc serie podwójne, potrójne, poczwórne, a nawet pięciokrotnie wykonywane na przemian ręką lewą i prawą. Opanowanie rytmów regularnych jest podstawą do ćwiczeń w odtwarzaniu rytmów nieregularnych, na przykład (PP-L PP-L) czy (LL-P LL-P). Rytm powinien być wybijany prawą ręką i prawą nogą, jak również lewą ręką i lewą nogą, a także prawą ręką i lewą nogą, a następnie lewą ręką i prawą nogą.

Wodzenie oczami – ćwiczenia kontroli wzrokowej
Istotę ćwiczeń w wodzeniu oczami stanowi postępowanie polegające na przesuwaniu celu przed dzieckiem, który dziecko powinno śledzić wzrokiem. Obserwuje się przy tym, czy śledzi ono cel, czy jego oczy przesuwają się płynnie i w sposób skoordynowany.
Kephart wyróżnia następujące etapy ćwiczeń w wodzeniu oczami z poruszającym się przedmiotem:

wodzenie poziome: nauczyciel przesuwa przedmiot (ołówek z wciśniętą na końcu pinezką ) w odległości 50cm od twarzy dziecka i pyta, czy dziecko widzi pinezkę, a następnie poleca, żeby dziecko śledziło wzrokiem za pinezką wszędzie tam, gdzie się ona znajdzie. Przedmiot przesuwa się raz w lewo, raz w prawo;
wodzenie pionowe: nauczyciel przesuwa przedmiot w kierunku pionowym, aż znajdzie się 45cm ponad poziomem oczu dziecka i 45cm poniżej, dziecko wodzi oczami za poruszającym się przedmiotem lub dziecko śledzi przedmiot przesuwany po przekątnych około 45cm powyżej i poniżej linii wzroku;
wodzenie koliste: śledzenie przedmiotu odbywa się po linii koła w promieniu 45cm;
opisane ćwiczenia w punktach od 1 do 4 wykonywane są okiem prawym, a oko lewe jest zasłonięte;
te same ćwiczenia wykonywane są lewym okiem, prawe jest zasłonięte.

W celu dostarczenia dzieciom w trakcie kontroli wzrokowej bodźców kinestetycznych i dotykowych, ułatwiających proces wodzenia oczami, autor proponuje wykorzystanie następujących pomocy:

śledzenie piłki (najpierw dużej), o którą z jednej strony opiera ręce dziecko, a z drugiej nauczyciel, dziecko nie tylko widzi, ale i odczuwa wykonywane piłką ruchy,
wodzenie oczami za przesuwającą się świecącą latarką z jednoczesnym przesuwaniem palca w kierunku osuwania się latarki lub równoczesnym trzymaniem palca na latarce,
wodzenie wzrokiem za ołówkiem z wpiętą w niego pinezką.

Bibliografia:

Kephart, N,C. (1970). Dziecko opóźnione w nauce szkolnej. Warszawa, PWN.
Spionek, H. (1965). Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka. Warszawa, PWN.