W każdym okresie życia człowieka obecna jest muzyka. Rozwój muzyczny ujawnia się bardzo wcześnie. W okresie życia płodowego dziecko przejawia pierwsze reakcje na bodźce akustyczne i na muzykę. Optymalny czas rozwoju muzycznego przypada pomiędzy 1-3, 5-7 i około 9 roku życia dziecka. Rozwój muzyczny przebiega u każdego dziecka w odmienny sposób, ujawniając ogromne różnice indywidualne. Warto podkreślić, że inaczej będzie przebiegał rozwój muzyczny dziecka, które od pierwszych chwil życia słyszy śpiew matki, inaczej dziecka , które od początku słyszy muzykę artystyczną graną przez domowników, a jeszcze inaczej dziecka ogłuszanego dochodzącą zewsząd muzyką mechaniczną (im silniejsze zabarwienie emocjonalne odbieranej muzyki, tym większa moc jej oddziaływania na serce i umysł dziecka [B. Kamińska 1995] Owe pierwsze świadome kontakty z muzycznym otoczeniem stanowią swoiste \”drzwi\” wprowadzające dziecko w krainę muzyki.
\”Koncerty na pokrywkach\”, wsłuchiwanie się w dźwięk uzyskiwany przez stukanie w różne naczynia, wzbogacane kontaktem głosowym- śpiewaniem dziecka i z dzieckiem, zabawami ze śpiewem i tańcem poszerzają doświadczenia słuchowe dziecka i kształtują świadomego odbiorcę muzyki.
Poczucie rytmu jest niejako \”genetycznie\” przypisane człowiekowi i znacznie wyprzedza rozwój innej podstawowej zdolności muzycznej, jak słuch muzyczny i związane z nim poczucie tonalności. Rytm muzyki wyznacza rytm działań. Słysząc muzykę dziecko podryguje, rytmicznie przytupuje, wymachuje rękoma jakby \”dyrygowało\”. Dzieci bardzo lubią tańczyć, wiele zabaw połączonych z ruchem i tańcem podejmują spontanicznie i te właśnie reakcje należy rozwijać już od pierwszych miesięcy życia.
Taniec podnosi poziom endorfin czyli \”związków przyjemności\” we krwi, a przyjemność czerpana z ruchu w takt muzyki zwiększa naturalna radość dziecka. Taniec, zabawy ruchowe dziecka z mamą , później z nauczycielem w rytm muzyki sprzyjają (u dziecka w każdym wieku) rozwojowi wszechstronnej sprawności fizycznej. Dzięki nim u dziecka harmonijnie rozwijają się poszczególne grupy mięśni, wzbogaca się skala przeżyć emocjonalnych, kształtują się dodatnie cechy charakteru i woli: cierpliwość, wytrwałość, odwaga, odporność na trud i zmęczenie.
Ponadto rozwijają: pamięć, myślenie dziecka, spostrzegawczość, uwagę, orientację, wyobraźnię i inteligencję twórczą .
Na ruchu jako naturalnej potrzebie wieku dziecięcego oparł swoją metodę wychowania muzycznego szwajcarski muzyk pedagog- Emil Jagues- Dalcroze.
Ruch czynnik niezbędny dla rozwoju dziecka, ćwiczący, a przez to kształtujący mięśnie i układ nerwowy- według metody Dalcroze\’a związany z uporządkowanym w czasie ruchem dźwięków, czyli z rytmem muzycznym. Jest on także środkiem, za pomocą, którego dziecko może wyrazić swe przeżycia muzyczne odzwierciedlając zmienność agogiki i dynamiki, nastrój i wyraz emocjonalny muzyki, kierunek linii melodycznej, zmiany artykulacyjne i wreszcie konstrukcję formalna utworu muzycznego.
Taka identyfikacja ruchu dziecka z emocją wynikająca z percepcji muzyki wpływa na rozwój postawy twórczej, kształci samodzielność myślenia, daje możliwość indywidualnej wypowiedzi, a podporządkowanie działań muzyce uczy samoopanowania.
Metoda Dalcroze\’a jest syntezą trzech dróg wychowania muzycznego:
- \”muzykowania ruchem\” /podstawa dalcrozowskiej metody/
- kształcenia słuchu muzycznego
- improwizacji wokalnej, instrumentalnej i ruchowej [A.Dasiewicz-Tobiasz 1986]
Aktywne przeżycie muzyki uzyskane na drodze uprawiania różnorodnych form czynnego muzykowania, poprzedzające teoretyczną analizę zjawisk jest naczelnym założeniem dalcrozowskiego wychowania przez muzykę.
Muzyczność tej metody, nazywanej przez Dalcroze\’a \” Rytmiką oparta jest na następującym założeniu – od praktyki do teorii – czyli opiera się na następującym działaniu:
- zarejestrowanie słuchowe tego, co się dzieje w muzyce,
- wykonanie ruchowe , czyli aktywne przeżycie tego, co się usłyszało,
- teoretyczne wyjaśnienia zaistniałego zjawiska muzycznego i jego zapis
Dalcrozowskie ćwiczenia rytmiczne ogólnie podzielić można na dwa podstawowe działy:
- ćwiczenia, których celem jest wychowanie muzyczne dziecka,
- ćwiczenia o celach, które można nazwać ogólnowychowawczymi
Metoda E. J. Dalcroze\’a wykorzystywana jest na zajęciach rytmiki i kształcenia słuchu w Szkołach Muzycznych I i II stopnia, w Akademiach Muzycznych oraz w zajęciach rytmiki w przedszkolach.
Dalcrozowskie ćwiczenia rytmiczne opisane są szczegółowo w książce A Dasiewicz- Tobiasz i A.Kępskiej – \”Rytmika w kl. I-III\” w pozycji M.Brzozowskiej -Kuczkiewicz – \”E.J.Dalcroze i jego rytmika\”, E.J.Dalcroze – \”Pisma wybrane\”.
W oparciu o założenia metody E.J.Dalcroze\’a i innych pedagogów (R.Labana, R.Steinera) inną metodę ruchu jako potrzeby ludzkiej aktywności stworzyła Weronika Sherborne. Wypracowała ona w latach sześćdziesiątych własny system ćwiczeń.
Ma on zastosowanie we wspomaganiu prawidłowego rozwoju dzieci i korygowaniu jego zaburzeń- nosi nazwę Developmental Movement czyli Ruch Rozwijający.
Opracowany przez W.Sherborne system ćwiczeń wywodzi się z naturalnych potrzeb dziecka zaspokajanych w kontakcie z dorosłymi od wczesnego dzieciństwa.
Podstawowe założenia metody to rozwijanie przez ruch:
- świadomości własnego ciała i usprawnienia ruchowego,
- świadomości przestrzeni i działania w niej,
- dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu.
W oparciu o te założenia wyróżnia się w metodzie W.Sherborne kilka kategorii ruchu:
- ruch prowadzący do poznania własnego ciała,
- ruch kształtujący związek jednostki z otoczeniem fizycznym,
- ruch wiodący do wytworzenia się związku z drugim człowiekiem,
- ruch prowadzący do współdziałania w grupie,
- ruch kreatywny (ćwiczenia twórcze) [M.Bogdanowicz 1998]
Udział w ćwiczeniach ma na celu stworzyć dziecku okazję do poznania własnego ciała, usprawnienia motoryki, poczucia swojej siły, sprawności i w związku z tym stwarza możliwości ruchowe. Dziecko podczas ćwiczeń ruchowych poznaje przestrzeń w której się znajduje, czuje się w niej bezpieczne, staje się bardziej aktywne, przejawia większą inicjatywę, może być twórcze. Metoda W.Sherborne jest wykorzystywana w Polsce w placówkach oświatowych dla dzieci z różnymi zaburzeniami rozwoju np.
- dzieci upośledzonych umysłowo, autystycznych, z wczesnym porażeniem mózgowym,
- dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi i zaburzeniami zachowania,
- dzieci z niekorzystnych środowisk wychowawczych, np. domów dziecka,
- dzieci głuchych, niewidomych.
Możliwości zapoznania się z metodą ruchu rozwijającego i zestawami ćwiczeń stosowanych w tej metodzie stwarza książka M. Bogdanowicz – \”Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka\” i kaseta video pt. \”Ruch rozwijający W. Sherborne\”
Bibliografia:
- A.Dasiewicz – Tobiasz, A.Kępska – \”Rytmika w klasach I-III\” 1986
- B.Dymara (red.) – \”Dziecko w świecie muzyki\” 2000
- M.Bogdanowicz, B.Kisiel, M.Przasnyska – \”Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka\” 1998
- B.Kamińska – \”Badania nad rozwojem muzycznym\”