Muzykoterapia

Muzykoterapia– dziedzina posługująca się muzyką lub jej elementami w celu przywracania zdrowia lub poprawy funkcjonowania osób z różnorodnymi problemami natury emocjonalnej, fizycznej lub umysłowej. Tradycje stosowania muzyki w terapii sięgają już czasów plemiennych, kiedy szaman w czasie rytuałów leczniczych stosował śpiew, grę na instrumentach i taniec. Obecnie jest to dziedzina oparta na podstawach naukowych, w której muzykoterapeuta w procesie kształcenia musi przyswoić wiedzę z zakresu wielu dyscyplin naukowych (m.in. psychologii, medycyny, pedagogiki, psychoterapii etc.).

Podstawowym środkiem oddziaływania w muzykoterapii jest dźwięk, muzyka, która często jest wyzwalaczem i katalizatorem przeżyć i emocji. Ze względu na techniki stosowane obecnie w muzykoterapii zasadniczo wyróżnia się podział na: muzykoterapię aktywną, do której zalicza się oddziaływania angażujące „fizycznie” (jak śpiew, gra na instrumentach, ruch przy muzyce, improwizacja) oraz muzykoterapię receptywną, której podstawą jest słuchanie muzyki, relaksacja i wizualizacja. Równolegle istnieje, bazujące na metodach i podejściach, rozróżnienie na „muzykę w terapii” oraz „muzykę jako terapię”. W pierwszym przypadku muzyka stosowana jest jako element każdej sesji – istotny, jednak nie zawsze podstawowy. Często stanowi tło lub uzupełnienie stosowanych technik psychoterapeutycznych czy ćwiczeń rehabilitacyjnych. Koncepcja „muzyki jako terapii” wyznacza muzyce priorytetowe miejsce w czasie każdej sesji. Uznaje się, że już sam kontakt z muzyką, jej odtwarzanie lub tworzenie ma znaczący walor terapeutyczny. Potocznie mianem muzykoterapii określa się niekiedy również terapię zajęciową, w której muzyka, śpiew, czy gra na instrumentach odgrywają podstawową rolę (przyjętym na świecie warunkiem nazywania takich zajęć \”muzykoterapią\” jest posiadanie przez osobę je prowadzącą odpowiednich kwalifikacji do wykonywania zawodu muzykoterapeuty).

W sesji muzykoterapii może uczestniczyć każda osoba, bez względu na poziom jej umiejętności muzycznych, stopień niepełnosprawności, czy rodzaj zaburzeń. Przeciwwskazania odnoszą się jedynie do osób cierpiących na tzw. epilepsję muzykogenną oraz w przypadkach ostrych stanów psychotycznych. Dla terapeuty oraz dla efektywności terapii liczy się przede wszystkim sam proces, zaangażowanie uczestników. Z tego też względu śpiewu, czy improwizacji muzycznych powstających w czasie sesji muzykoterapii nigdy nie ocenia się w kategoriach artystycznych czy estetycznych.

Współcześnie na świecie istnieje kilka głównych modeli muzykoterapii, pośród których należy wymienić:

• Muzykoterapia kreatywna (zwana również muzykoterapią Nordoff-Robbins)
• Wizualizacja Kierowana z Muzyką (Guided Imagery and Music)
• Muzykoterapia improwizacyjna
• Muzykoterapia zorientowana analitycznie
• Muzykoterapia behawioralna

W Polsce zaś najbardziej znane są metody:

• Portret Muzyczny (E. Galińskiej)
• Mobilna Rekreacja Muzyczna (M. Kierył)

Cele muzykoterapii:

1. Odreagowująco-wyobrażeniowe oraz aktywizujące emocjonalne.

• w których muzyka jest środkiem katalizującym i intensyfikującym proces wyobrażeniowy u pacjenta. Wyzwala wyobrażenia wzrokowe o charakterze projekcyjnym, wywołuje dużo skojarzeń pozamuzycznych. Pobudzając emocje sprzyja katharsis, czyli wyzwoleniu zablokowanej energii emocjonalnej.

1. Treningowe.

• oparte są na różnych wariantach treningu autogennego Schultza i nawiązują do teorii uczenia się, w szczególności do koncepcji odruchów warunkowych Pawłowa. Chodzi w nich o
  nauczenie pacjenta usuwania napięcia psychofizycznego. Początkowe eksperymenty polegały na wytwarzaniu związku czasowego między bezwarunkowym działaniem środka
  nasennego a muzyką, która aplikowana kilkakrotnie łącznie z lekarstwem stawała się bodźcem warunkowym sprowadzającym samoczynnie sen. W treningu autogennym Schultza pacjent ma uzyskać umiejętność dowolnego rozluźniania napięcia mięśni, regulowania funkcji wegetatywnych, neutralizowania świadomości i uwalniania jej od nieprzyjemnych stanów napięciowych. Dochodzi do tego w wyniku wielokrotnych ćwiczeń pod kierunkiem terapeuty przy jednoczesnym włączeniu własnych wyobrażeń. Schwabe w swojej regulatywnej muzykoterapii zaleca pacjentowi, aby w trakcie słuchania muzyki w pozycji leżącej kierował myśli ku muzyce, jak również przenosił je na własne stany somatyczne. Metodę treningu autogennego z podkładem muzycznym wprowadzili w Polsce Cwynar i Aleksandrowicz, wydając specjalną płytę relaksacyjną.

1. Relaksacyjne

• stosowane w różnych dziedzinach medycyny, nie tylko w psychiatrii. Na przykład, Dąbrowska stosowała zestawy nagrań działających wybitnie kojąco i relaksujące wobec pacjentów z różnymi schorzeniami w Sanatorium w Ciechocinku. Między innymi, wybrane utwory Chopina działały odprężająco na stan psychiczny, ale jednocześnie obniżały nadmiernie wysokie ciśnienie o ok. 10 do 15 mm słupa rtęci.

1. Komunikatywne

• związane z uczeniem komunikacji społecznej. W trakcie rozmaitych zadań muzycznych pacjenci uczą się nowych zachowań społecznych i emocjonalnych, np. uczą się współdziałania, przeciwstawiania się osobom znaczącym, wczuwania się w to, co ktoś chce wyrazić.

1. Kreatywne

• w postaci improwizacji instrumentalnej, wokalnej i ruchowej. Do tej grupy należy elementarne muzykowanie wg metody Orffa, podczas której pacjenci realizują proste formy muzyczne na instrumentach muzycznych, np. rondo rytmiczne i kanon rytmiczny.

1. Kontemplacyjne.

• podczas których program muzyczny może wywoływać intensywne przeżycia piękna, np. uczucia wzniosłości przy słuchaniu muzyki organowej, może także pobudzać do kontemplacji w trakcie wyobrażania sobie treści związanych np. z tematem „Mój świat marzeń\”.

1. Aktywizujące – są to wszelkiego rodzaju ćwiczenia pobudzająco – aktywizujące najczęściej o charakterze zabaw ruchowych przy muzyce.

Terapia muzyką

To, co w dużych dawkach szkodzi, w mniejszych i rozsądnie przyjmowanych może leczyć. Póki natężenie dźwięków nie jest wysokie, a one same są rytmiczne i świadomie skomponowane, to mogą tworzyć wyjątkową metodę leczenia. Nie tylko utwory z najwyższej półki są takimi „lekami”. To również zwykłe piosenki, które słyszymy w radiu bywają niekiedy kojące dla ludzkiego mózgu.W niektórych klinikach na świecie, zapewnia się muzykę osobom chorym lub w śpiączce. Odnotowano wiele medycznych cudów, będących efektem muzykoterapii. Kilka lat temu eksperci zajmujący się wpływem muzyki na zdrowie człowieka, opisali specjalny rodzaj zaburzeń obejmujących narząd słuchu, węchu oraz gardło. Podczas badań, obserwowali studentów, którzy nie byli w stanie odróżnić konkretnych dźwięków lub byli rozdrażnieni przez ich nadmiar. Wielu z nich nie rozumiało instrukcji wydawanych przez nauczycieli, mimo że starali się ich słuchać. Znaczna liczba uczniów nie umiała również powtórzyć swoim kolegom, jakie zadania mieli wykonać. Naukowcy, po wnikliwych obserwacjach młodych ludzi, wywnioskowali, że problemy z odbiorem akustycznym, wpływają na cały proces poznawczy i na samopoczucie. Muzykoterapia, pomimo iż jest stosunkowo nową dziedziną wśród terapii pedagogicznych – znajduje dziś szerokie zastosowanie w neuro-psychiatrii, głównie w przypadkach opóźnień w rozwoju, u osób z uszkodzeniami mózgu, w autyzmie wczesnodziecięcym, przy zaburzeniach zachowania się, w nerwicach, u dzieci z defektami fragmentarycznymi. Stosuje się też zwykle muzykę w leczeniu dzieci sparaliżowanych, niewidomych, głuchych, upośledzonych umysłowo i ogólnie w pediatrii dla celów profilaktycznych.

 

Bibliografia:

• Kratochwil Psychoterapia PWN Warszawa 1974
• Paul Nordoff, Clive Robbins Terapia muzyką w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi. Historia,metoda i praktyka
• K.Lewandowska: Muzykoterapia dziecięca WSiP Gdańsk2001