Blog

PARCJALNE ZABURZENIA ROZWOJU JAKO ŹRÓDŁO NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH

Rozwój psychoruchowy mający prawidłowy przebieg charakteryzuje się progresywnymi zmianami ilościowymi i jakościowymi we wszystkich jego sferach, następującymi w miarę wzrastania i dojrzewania dziecka w ustalonym porządku i w określonym tempie.
Parcjalne zaburzenia rozwoju, to opóźnienia lub zaburzenia jednej lub kilku funkcji psychoruchowego rozwoju dziecka przy ogólnym poziomie umysłowym odpowiednim do wieku i przy odpowiednim kształtowaniu się pozostałych funkcji i sfer rozwoju.

H. Spionek zaproponowała następujący podział ze względu na rodzaj zaburzeń rozwoju psychoruchowego dzieci:

  • zaburzenia motoryczne,
  • zaburzenia procesów poznawczych,
  • zaburzenia emocjonalno – motywacyjne,
  • zaburzenia napędu psychoruchowego

Wymienione zaburzenia są następstwem mikro uszkodzeń mózgu we wczesnej ontogenezie, a także wynikiem braku czynników stymulujących rozwój dziecka w środowisku rodzinnym. Gdy stwierdzimy opóźnienia lub zakłócenia wąsko zakresowe – np. zaburzenia manualne przy prawidłowym ogólnym rozwoju ruchowym lub zakłócenia w percepcji wzrokowej bądź słuchowej, mówimy wtedy o fragmentarycznych deficytach rozwojowych.

W niniejszym artykule chciałabym opisać pierwsza grupę zaburzeń parcjalnych ujawniających się w sferze kinestetyczno-ruchowej.

Naturalny i prawidłowy rozwój ruchowy małego dziecka ma ogromny wpływ na inne etapy dojrzewania oraz na funkcjonowanie w dorosłym życiu.

Przebieg takiego rozwoju ruchowego jest następujący:

  • wykształcenie odruchowych ruchów niemowlęcych i ich wzajemnej integracji
  • integracja odruchów niemowlęcych z ruchami świadomie kontrolowanymi
  • rozwój u dziecka całościowych schematów ruchów ciała (siedzenie, stanie) i kształtowanie ruchów przejściowych (umiejętność odwracania się , siadania)
  • rozwój dożywotnich odruchów- grawitacji, równowagi, trzymania głowy
  • wykształcenie różnorodnych koordynacji ruchów (lewa ręka-prawa ręka, ręce-oczy, rece-oczy-słuch, ręce-nogi, i wiele innych)
  • rozwój wymiarów ciała: lateralizacji, ześrodkowania i skupienia
  • wykształcenie bazowych schematów ruchowych zapewniających nabycie umiejętności manualnych i nawyków pisania, czytania.
  • ukształtowanie pozycji ciała, tempa, postawy i formy ciała
  • prawidłowy rozwój neurologiczny
  • ukształtowanie kinestetycznego intelektu
  • rozwój związków między ruchami i ich schematami a procesami emocjonalnymi, poznawczymi, psychicznymi oraz zachowaniem.

Prawidłowe funkcjonowanie analizatora kinestetyczno – ruchowego, szczególnie jego części zlokalizowanych w korze mózgowej, oraz stymulujące oddziaływanie środowiska to warunek prawidłowego rozwoju motorycznego dziecka.
W ujęciu Reykowskiego motoryka jest ściśle powiązana z psychiką, spełnia bowiem podobne zadanie – uczestniczy w regulacji stosunków człowieka z otoczeniem, stanowi element systemu organizującego ludzką działalność.

Rozwój fizyczny, jako proces zmian somatycznych (anatomicznych) i funkcjonalnych (fizjologicznych) w organizmie, stwarza podstawy do rozwoju motoryki.
Poziom rozwoju ruchowego zależy więc od rozwoju układu kostnego, mięśniowego, układów związanych z przemianą materii i wydzielaniem wewnętrznym, a szczególnie od układu nerwowego, który koordynuje działalność wszystkich układów i steruje funkcjami organizmu.
Opóźnienia w rozwoju ruchowym mogą mieć charakter globalny i dotyczyć całokształtu motoryki dziecka lub wycinkowy , gdy dziecko wolniej opanowuje niektóre tylko umiejętności ruchowe przy innych rozwijających się w tempie normalnym (dysharmonie w rozwoju ruchowym).

Według Nartowskiej najczęściej najczęściej spotykane zespoły zaburzeń u dzieci w wieku przedszkolnym to:

  • niezręczność ruchowa całego ciała
  • niezręczność manualna

Niezręczność ruchowa całego ciała to fragmentaryczne opóźnienie rozwoju ruchowego, które wyraża się brakiem precyzji ruchów, wzmożonym napięciem mięśniowym i współruchami ( np. przy pisaniu dziecko pomaga sobie ruchami nóg, tułowia, szyi czy języka). Opóźnienia w tym zakresie obserwujemy już w niemowlęctwie, dziecko z opóźnieniem zaczyna siadać i chodzić. Jeżeli opanuje jednak jakąś czynność to sprawność jej nie odbiega od przeciętnej. Dziecko osiąga umiejętności we własnym czasie, lecz wykonuje je niezgrabnie, napotyka szereg trudności nawet w tych zadaniach ruchowych, które wielokrotnie powtarza. Dziecko niesprawne bywa narażone na krytykę, na wyśmianie i odrzucenie przez grupę z powodu swej nieprzydatności w grach i zabawach ruchowych.
Niezręczność manualna zaś charakteryzuje się zaburzeniami koordynacji ruchowej i wzrokowo ruchowej. Dzieci te ze względu na mała precyzję ruchów mają duże trudności z wykonywaniem prostych zadań. Opóźnienie w rozwoju apraksji, brak precyzji ruchów drobnych. Duże trudności z wykonywaniem prostych zadań. Z opóźnieniem zdobywają umiejętności samoobsługi, są mało samodzielne. Codzienne czynności wykonują wolno i niezręcznie, co powoduje, że dorośli nie mając cierpliwości wyręczają je. Niechętnie budują z klocków, gdyż ich budowle łatwo rozpadają się z powodu wadliwej konstrukcji. Często niszczą i psują zabawki oraz przedmioty codziennego użytku. Często upuszczają przedmioty, nie chcą i nie lubią wycinać nożyczkami. Niewłaściwa koordynacja obu rąk powoduje, że dzieci chętnie posługują się jedną ręką (druga raczej im przeszkadza). Trudności więc przy zapinaniu guzików, wiązaniu sznurowadeł. Niechętne podejmowanie czynności manualnych. Nieprawidłowo trzymają ołówek, rysują niechętnie, nie kończąc pracy nie mogą wykazać \”zdolności rysunkowych\”. Ich rysunki mają uproszczoną formę i niski poziom graficzny.

Niezwykle ważna rolę w dokonaniu oceny rozwoju ruchowego odgrywa wywiad z opiekunem dziecka. Niezbędne w nim są pytania o to kiedy dziecko zaczęło utrzymywać głowę w pozycji pionowej, siedzieć, stać i chodzić (tempo rozwoju). Czy rozwój dziecka był harmonijny, czy dziecko rozwijało się równie dobrze pod względem ruchowym jak np. pod względem umysłowym (rytm rozwoju) i czy obserwowano okresy przyspieszenia lub zahamowania rozwoju (dynamika rozwoju).Równie ważnych danych dostarcza obserwacja dziecka podczas zajęć.
Analiza wytworów powstałych podczas zajęć plastycznych, czyli rysunków, wycinanek, ulepianek, oraz podczas pisania pozwala uchwycić symptomy zaburzeń motoryki, przedstawione wcześniej w tabeli objawów.
Badania testowe i eksperymenty służą również do oceny rozwoju motorycznego. Przykładowym testem, który służy do badania ogólnej sprawności ruchowej i jest przeznaczony dla dzieci i młodzieży w wieku 4-16 lat jest test Oziereckiego.

Do oceny motoryki rąk służy test Kreskowanie Miry Stambak, w którym miarą sprawności ruchowej jest liczba kresek wpisanych w kolejne kratki (1cm x 1cm) w ciągu jednej minuty oraz test Karty Rene Zazzo.
Zaburzenia sprawności ruchowej często wiążą się z zakłóceniami w procesie lateralizacji. Lateralizacja związana jest z dominacją jednej z półkul mózgowych. Większość ludzi prezentuje model lateralizacji jednorodnej prawostronnej: dominacja prawego oka, prawej ręki i prawej nogi. (prawonożność) Lateralizacji jednorodnej lewostronnej nie traktuje się jako odchylenia od normy w sensie klinicznym jedynie statystycznym. H. Spionek podaje, że dzieci leworęczne nie różnią się pod względem sprawności intelektualnej od dzieci praworęcznych.

Zdaniem H. Spionek dzieci leworęczne popełniają specyficzne błędy, jak:

  • statyczne odwracanie liter (mylenie liter o podobnych kształtach, lecz innym położeniu w przestrzeni względem osi poziomej,
  • dynamiczne odwracanie liter (przestawianie, zmiana kolejności liter)
  • opuszczanie i dodawanie liter, sylab, wyrazów
  • błędne odtwarzanie liter (niedokładne odczytywanie i zapisywanie liter).

Do zaburzeń lateralizacji zalicza się przede wszystkim brak funkcjonalnej dominacji jednej strony ciała, tzw. Lateralizacja słaba nieustalona, co może być stanem przejściowym (po 6 r.ż. świadczy o opóźnieniu procesu lateralizacji) lub trwałym (oburęczność utrzymuje się do końca życia). Wśród dzieci słabo zlateralizowanych często występują trudności w nauce. U dzieci obuocznych wiodącą rolę podczas czytania przejmuje kolejno raz jedno, raz drugie oko. Stąd zdarza się, że jednym okiem dziecko odczytuje początek wyrazu, drugim końcówkę, przeskakując i opuszczając litery wewnątrz wyrazu. W efekcie zniekształca wyraz, nie rozumie go, czyta bardzo wolno. Brak dominacji jednej ze stron ciała utrudnia wytwarzanie się orientacji w lewej i prawej stronie własnego ciała. Ponieważ kierunki w przestrzeni wyznacza sam człowiek, dlatego nieprawidłowa orientacja w lewej i prawej stronie schematu ciała jest powodem trudności wykształcenia się orientacji w przestrzeni. Dzieci te mają trudności ze wskazaniem kierunków w przestrzeni (\”na prawo\”, \”na lewo\”), w związku tym także trudności odwzorowywaniem figur geometrycznych, występuje mylenie liter i cyfr asymetrycznych różniących się względem osi pionowej p – g, d – b, osi poziomej u – n, w – m, b – p, d – g, 9- 6. Zakłócenia orientacji przestrzennej powodują kłopoty w rozplanowaniu zapisu na stronicy zeszytu, nieodpowiedni wybór linijek. W czytaniu przestawianie liter lub cząstek wyrazów, przeskakiwanie linijek druku.
Podobne trudności pojawiają się w przypadkach lateralizacji niejednorodnej, czyli skrzyżowanej (dominujące narządy ruchu i zmysłów znajdują się po obu stronach osi ciała, np. dziecko praworęczne, lewoooczne, prawonożne). W tych przypadkach trudności spowodowane są głównie zaburzeniami współdziałania oka i ręki i ujawniają się podczas rysowania, pisania i czytania.

Jak zatem możemy pomóc dziecku z zaburzeniami analizatora kinesteteyczno-ruchowego ?

Oto przykładowe ćwiczenia

Ćwiczenia ogólnej sprawności ruchowej
ćwiczenia równowagi (chodzenie po narysowanej linii, ławeczce gimn., równoważni, krawężniku itp.)

  • chodzenie i marsze ze zmianą kierunku ruchu na określony sygnał (dźwiękowy, wzrokowy).
  • ćwiczenia orientacji kierunkowej związane z percepcją słuchową ( np. zabawa w chowanego, „Kubusiu, gdzie jesteś?”, „skąd głos dochodzi”, „ gdzie ptak śpiewa” itp. ).
  • zagadki ruchowe ( imitowanie i odgadywanie czynności ) jako ćwiczenia wyobraźni i pamięci ruchowej.
  • zabawy wdrażające do gospodarowania własnymi ruchami i usprawniające koordynację ruchów ćwiczenia rozmachowe obu ramion-ruchy płynne, rytmiczne ruchy zmienne, naśladowanie ptaków, samolotów, „ orły na śniegu” itp. )
  • zabawy ruchowe-zręcznościowe w sali ( latające czapeczki, stołowa koszykówka, serso stołowe, bilard, kręgle, pchełki, bierki ).
  • ruchy naprzemienne (element kinezjologii edukacyjnej)
  • zabawa ruchowa np. lot jaskółki, zabawa w pociąg, chód bociana, kulawy wróbel, skacząca piłka

Drugą grupą ćwiczeń sprzyjających usprawnianiu analizatora kinestetyczno ruchowego są z pewnością ćwiczenia zręcznościowe:

  • zabawy dużą piłką, balonikami, kulami ugniecionymi z gazet
  • zabawy woreczkiem wypełnionymi ryżem, grochem
  • budowanie konstrukcji z klocków
  • rzucanie do celu
  • rzucanie piłki w parach
  • zabawy stolikowe np. pchełki, bierki
  • wdrażanie do samodzielności podczas samoobsługi
  • zabawy manipulacyjne klockami, koralikami
  • włączanie dziecka do wykonywania prac domowych np. ugniatanie ciasta, odrywanie szypułke owoców, wykrawanie ciastek

Ćwiczenia rozwijające orientacje w schemacie ciała i przestrzeni:

  • nazywanie części ciała,
  • orientacja w schemacie ciała: daj lewą rękę, tupnij prawą nogą itp.,
  • orientacja w przestrzeni: idź 2 kroki do przodu, do tyłu, na lewo, w prawo,
  • ćwiczenia graficzne: zaznacz kreską prawy róg, u góry narysuj zieloną kreskę,
  • dyktando graficzne jest najtrudniejszym ćwiczeniem i wymaga doskonałej orientacji przestrzennej.

Ćwiczenia usprawniające staw nadgarstkowy i palce rąk:

  • ćwiczenia z wykorzystaniem różnych technik plastycznych
  • rysowanie na tablicy jedna lub dwiema rekami
  • zamalowywanie dużych płaszczyzn farbą
  • lepienie z gliny, plasteliny
  • marsz palców po stole
  • przewlekanie nitek przez dziurki w tekturze
  • ugniatanie jedną ręką kul z gazety, bibuły
  • składanie papieru
  • kalkowanie różnej wielkości wzorów
  • pisanie na klawiaturze komputera
  • wydzieranie, wydzieranie papieru
  • nawlekanie makaronu, korali na sznurek
  • malowanie szlaczków grubym pędzlem
  • stemplowanie pieczątkami z ziemniaka, gumowymi, drewnianymi
  • malowanie palcami
  • obrysowywanie kształtów i pisanie wyrazów bez odrywania ręki od papieru

Równie ważne są ćwiczenia, które zwalniają napięcie stawowo – mięśniowe:

  • poruszanie rękami uniesionymi nad głową
  • zabawa w pranie i prasowanie
  • zabawa w rabanie i piłowanie drzewa
  • zabawa w „kosiarzy”
  • zabawa z użyciem skakanki: przesuwanie sznurka w palcach, kręcenie, owijanie wokół własnej dłoni
  • naśladowanie lotu ptaka
  • naśladowanie dyrygenta
  • naśladowanie pływania
  • naśladowanie drzew na wietrze

 

 

Bibliografia:

  • Bogdanowicz M. : Uczeń z dysleksją w domu. Gdynia 2007.
  • Gąsowska T., Pietrzak- Stępowska Z.:Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu.
  • B Kaja.,:Zarys terapii dziecka. Bydgoszcz 1995
  • Sawa B.:Jeżeli dziecko źle czyta i pisze.
  • M. Bogdanowicz., Zaburzenia rozwoju psychoruchowego dziecka W: Logopedia. Pytania i Odpowiedzi pod red. T. Gałkowskiego i G. Jastrzębowskiej
  • H. Spionek., Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka. PWN Warszawa 1965
Shopping Cart