Przyczyny powstawania wad i uszkodzeń słuchu
Rozpoczynając próby zrozumienia jakiegokolwiek tematu, słusznym wydaje się zawsze początkowa próba nazwania go, określenia czym jest, stąd na wstępie pozwolę sobie przytoczyć definicje – odkrywające najpełniej świat dziecka lub dorosłego z wadą słuchu.
Maria Grzegorzewska, zawsze stosując wielką literę wobec niedosłyszącego, sformułowała niegdyś taką definicję:
Dziecko Głuche to ten, który jest pozbawiony słuchu, a więc i treści słuchowych płynących ze świata i który wskutek tego w pracy poznawczej i w przygotowaniu do życia społecznego znajduje się w gorszych warunkach niż słyszący, u którego utrata słuchu lub znaczne upośledzenie słuchu powodują, że rozumienie mowy ludzkiej tą drogą staje się niemożliwe.
Na inne, istotne elementy zagadnienia zwraca uwagę także Urszula Eckert, pisząc:
Dziecko z wadą słuchu to dziecko, u którego istnieje uszkodzenie słuchu utrudniające bądź uniemożliwiające odbieranie mowy ustnej drogą słuchową (dotyczy braku autokontroli, autokorekty słuchowej).
Wobec powyższych wskazówek, łatwo dojść do wniosku, że praca z Dzieckiem Głuchym lub niedosłyszącym jest nie do przecenienia. Poprzez różnorodne, odpowiednio dostosowane ćwiczenia logopedzi od lat próbują przybliżyć dziecku świat, w którym żyjemy, otworzyć je na świat dźwięków. Aby jednak w pełni wczuć się w zjawisko, dobrze jest przybliżyć wpierw etiologię zaburzeń i wad słuchu.
Systematyzując tego rodzaju wiedzę dobrze jest rozpocząć od czynników najwcześniej występujących w rozwoju człowieka, czyli związanych z dziedziczeniem wzorca genetycznego przekazanego przez rodziców.
Poprzez dziedziczenie wada słuchu może powstać na trzy główne sposoby.
- W wyniku tzw. autosomii dominującej, czyli otrzymania uszkodzonego genu od jednego z rodziców. W tych przypadkach najczęściej spotykane są: Zespół Wardenburgha (poza uszkodzeniem słuchu cechuje się on również zmianami barwnikowymi skóry, anomaliami w budowie jelita grubego, widocznie rozszerzoną nasadą nosa) oraz Zespół Pendreta (tu często pojawiają się również nieprawidłowości związane z tarczycą).
- Jeśli dziecko otrzyma uszkodzony gen od obojga rodziców, mówimy wtedy o autosomii recesywnej, dotyczącej dwóch zespołów chorobowych: Zespołu Ushera połączonego z wadami wzroku oraz Zespołu Alporta, w którym zaburzona jest również praca nerek.
- Trzeci sposób dziedziczenia wadliwego genu to forma autosomalna recesywna związana z płcią – w tym przypadku słysząca matka przekazuje uszkodzony gen niesłyszącemu chłopcu.
Wady spowodowane przejęciem uszkodzonego genu od jednego lub obojga rodziców są niezależne od nas samych i nie sposób się przed nimi ustrzec, warto więc uświadomić sobie jeszcze mocniej przyczyny powstawania nawet ciężkich uszkodzeń słuchu, którym można próbować zapobiec. Największy wpływ na rozwój fizyczny dziecka, również na rozwój jego słuchu, mają matki w czasie ciąży, dlatego tak ważne jest unikanie wszelkich rzeczy powodujących wady wrodzone u dzieci. Na uszkodzenia słuchu mają wpływ przede wszystkim:
- choroby matki – wirusowe (różyczka, ospa, grypa), pasożytnicze (toksoplazmoza, cytomegalowirus), weneryczne;
- promieniowanie Roentgenowskie – wszelkie niepotrzebne prześwietlenia;
- środki farmakologiczne – głównie selicylany mają wpływ na uszkodzenia słuchu;
- używki – zwłaszcza: alkohol i narkotyki, lecz także kofeina wpostaci kawy czy mocniej herbaty.
Jeżeli dziecko w czasie prenatalnym zachowa całkowite zdrowie, uchronimy je przed zagrożeniami płynącymi ze środowiska i od nas samych, nadal pozostaje ryzyko powstawania wad i uszkodzeń słuchu w okresie okołoporodowym (internatalnym, perinatalnym) i późniejszym. Trudno przewidzieć komplikacje przy porodzie, każdy ma nadzieję ich uniknąć, jednak aby ograniczyć ich ryzyko należy stosować się ściśle do zaleceń lekarza prowadzącego. W okresie okołoporodowym uszkodzenia mogą się pojawić, jeśli wystąpią następujące czynniki:
- poród przedwczesny (przed 35 tygodniem);
- niska waga urodzeniowa (poniżej 1500 gram);
- niewłaściwie przebiegająca akcja porodowa (anoksja – niedotlenienie);
- urazy mechaniczne.
Nie tylko jednak w okresie rozwoju płodowego i porodu pojawia się ryzyko uszkodzenia słuchu. W ciągu całego życia zagrażają człowiekowi różne sytuacje i czynniki, zwane postnatalnymi, które mogą powodować uszkodzenia słuchu, stąd ważna jest dbałość o higienę życia i słuchu, dlatego też dobrze jest zdawać sobie sprawę z zagrożeń płynących z otoczenia w tej materii.
Już we wczesnym dzieciństwie, tuż po trudnym, jednak szczęśliwym urodzeniu dziecko może trafić do inkubatora, który – mimo ratującego życie wpływu na dziecko – może również powodować problemy ze słuchem. W Wyniku przebywania w inkubatorze przez zbyt długi czas może nastąpić tzw. samoogłuszenie, ponieważ dźwięki otoczenia nie przenikają w naturalny sposób przez ścianki inkubatora, według badań z lat 70-tych ryzyko samoogłuszenia następuje ok. 10 dnia stałego przebywania w inkubatorze. Częstym zagrożeniem tuż po urodzeniu jest też żółtaczka fizjologiczna, która nieprawidłowo leczona może prowadzić do uszkodzeń narządu słuchu. Również istotne w wieku niemowlęcym oraz wczesnodziecięcym są wszelkie choroby związane z wysoką temperaturą, należy każde długotrwałe leczenie konsultować z lekarzem.
W wieku zarówno dziecięcym, jak i późniejszym, istotnymi czynnikami są również: powikłania po zapaleniu opon mózgowych, przewlekłe zapalenia ucha środkowego, urazy mechaniczne głowy (głównie w ośrodku skroniowym), urazy akustyczne (dotyczące ludzi narażonych na stały, przewlekły hałas – praca w hałasie, dotyczy również muzyków: perkusistów, a także ludzi poddanych jednorazowo hałasowi o dużym nasileniu), przyjmowanie leków ototoksycznych (może prowadzić nawet do całkowitego uszkodzenia słuchu.
Istotnym czynnikiem uszkadzającym słuch są też, dość częste, uszkodzenia w budowie narządu słuchu, np. w przypadku cukrzycy, gdzie dochodzi do zwiotczenia naczyń krwionośnych ucha wewnętrznego. Rzadko zauważaną przez ludzi we współczesnym świecie przyczyna trwałych uszkodzeń narządu słuchu jest również częste rozmawianie przez telefon. Udowodniono, że prowadzenie rozmów telefonicznych z aparatem lub słuchawką bezpośrednio przy uchu przez 1,5 godziny dziennie nieodwracalnie uszkadza maleńkie włoski, znajdujące się we wnętrzu ucha, które pod wpływem otrzymywania bodźców dźwiękowych układają się na płasko, jeśli w tej pozycji są zbyt długo – nie będą mogły się już podnieść. To samo dotyczy słuchania muzyki przez słuchawki oraz przebywania długo w hałasie.
Podsumowując, można podzielić przyczyny powstawania wad wymowy na następujące grupy: wrodzone (dziedziczone), nabyte w czasie ciąży, wywołane przez komplikacje okołoporodowe oraz postnatalne, czyli dotyczące ludzi od wieku wczesnodziecięcego aż do starości. Uświadomienie sobie czynników, które prowadzą do wad słuchu, można wielu z nich można uniknąć, dbając prawidłowo o swoje zdrowie i higienę słuchu.
W następnej części cyklu pojawi się szczegółowa charakterystyka zaburzeń słuchu oraz postępowanie w przypadku nabytych już zaburzeń słyszenia.
Bibliografia:
- Hoffmann B., Surdopedagogika w teorii i praktyce, Warszawa 2001.
- Dziemdziewicz Cz., Dziecko głuche i język ojczysty: traktat o rozwoju języka w całkowitej ciszy, Bydgoszcz 1996.1