Nauki społeczne w przedstawieniu zjawisk stanowiących przedmiot ich zainteresowania stosują głównie opis typologiczny i oceniający dlatego diagnozowanie ma charakter wartościujący (jakościowy). Pedagodzy starają się tłumaczyć przedmiot swego badania językiem bardziej precyzyjnym, czyli językiem liczb. Mają wówczas na myśli staranną, przemyślaną obserwację świata rzeczywistego, której celem jest dokonanie opisu przedmiotów i zdarzeń w kategoriach wartości składających się na zmienną. W celu uprawnienia i zwiększanie dokładności poznania, a także kontrolowania przebiegu zjawisk i występujących między nimi zależności stosują tzw. pomiar.
Pomiar to procedura polegająca na przypisywaniu liczb, cyfr lub innych znaków graficznych (np. liter) badanym cechom (właściwością) o nie ilościowym charakterze (np. miłość, płeć, inteligencja) według określonych reguł. W diagnozie pedagogicznej pomiar stosowany jest do:
- bardziej precyzyjnego poznania środowiska badanego (całościowo lub fragmentarycznie),
- określenia cech, umiejętności jednostek, grup społecznych,
- precyzyjnego określania przebiegu zjawisk wychowawczo- rozwojowych,
- oceny poziomu i nasilenia zaburzeń w funkcjonowaniu jednostki1.
Pomiar w naukach społecznych
| Dyscyplina | Nazwa | Znaczenie |
| psychologia | psychometria | Metoda badania różnic indywidualnych |
| socjologia | socjometria | Metoda badania struktury grupy nieformalnej |
| pedagogika | edumetria | Metoda badania osiągnięć poznawczych uczniów |
| klasometria | Metoda sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów |
W literaturze wyróżnia się różne rodzaje pomiaru w zależności od sposobu jego
dokonywania:
- podstawowy- ilość mierzonej cechy przedmiotu określa się przez porównanie z
przedmiotem, który posiada pewną typową ilość tej własności (długość, ciężar, masa) - pochodny- to pomiar wymagający znajomości podstawowych miar/ praw
matematycznych czy logicznych (temperaturę mierzymy poprzez odczytanie na
termometrze wysokości słupka cieczy co jest możliwe przez znajomość charakteru
związku między temperaturą a objętością rtęci lub spiritusu) - umowny (wskaźnikowy) – to pomiar bazujący ba przypuszczalnych związkach
zachodzących pomiędzy obserwacją a mierzonymi cechami (testy, kwestionariusze- np.:
wskaźnikiem poziomu uspołecznienia są określone zachowania).
Do podstawowych właściwości pomiaru w badaniach należy jego charakter:
- ilościowy – przyjmuje się potrzebę posługiwania się raczej liczbami niż literami lub słowami z tego względu, że pomiar dokonywany przy pomocy liczb jest bardziej jednoznaczny niż wówczas gdy wykorzystuje się do tego celu litery np.: częściej w ocenianiu szkolnym stosuje się skale ocen wyrażone w liczbach niż skale ocen wyrażone przy pomocy liter.
- pośredni – mierzone w badaniach pedagogicznych cechy, procesy, zjawiska nie mogą być poddawane pomiarowi wprost w sposób bezpośredni, jak występuje to w naukach matematyczno – przyrodniczych. Dlatego dokonuje się ich pomiaru w sposób pośredni, poprzez wnioskowanie o nich, na podstawie różnych, mniejszych lub bardziej obserwowalnych zachowań werbalnych i niewerbalnych nazywanych wskaźnikami.
- relatywny – w pedagogice nie jest możliwe mierzenie czegokolwiek z absolutną dokładnością, np.: trudno określić niedostrzegalną już („zerową”) inteligencję, motywy, zdolności, zainteresowania.
Wyróżnia się cztery poziomy pomiaru:
- Nominalny – najniższy z wszystkich poziomów. Pozwala wyłącznie na nadawanie nazw klasom jednostek, jest więc równoważny klasyfikacji. Wspólna nazwa oznacza tożsamość elementów nią oznaczonych, równocześnie ich różności w stosunku do elementów inaczej nazwanych. Przykłady: region pochodzenia (górale, Ślązacy, mazurzy, kaszubi), płeć (kobieta, mężczyzna), rodzaje wyznania (katolickie, mojżeszowe, protestanckie, buddyzm, islam), zainteresowania, języki międzynarodowe itp.
- Porządkowy w którym ustala się kolejność (porządek rangowy) czyli możliwe jest szeregowanie według przyjętej cechy, bez możliwości ustalenia dysonansów („o ile” np. mniejszy). Przykłady: stopnie wojskowe ( szeregowiec, kapral, sierżant, starszy sierżant, podporucznik, kapitan, major, podpułkownik, pułkownik, generał, marszałek), poziom osiągnięć dydaktycznych (bardzo dobre wyniki w nauce, dobre wyniki w nauce, przeciętne wyniki w nauce, złe wyniki w nauce i bardzo złe wyniki w nauce) itp.
- Interwałowy – zawiera informacje skali porządkowej, określa również odległość pomiędzy poszczególnymi punktami na skali. Skala pomiarowa jest wyposażona w równe jednostki pomiaru (interwały). Stosuje się wszystkie średnie i przeciętne, nie są dopuszczalne czynności dzielenia i mnożenia- możemy więc orzec „o ile” różnią się zmienne na skali, ale nie potrafimy powiedzieć ile razy”. Przykłady: temperatura (temperatura 20 i 40 różni się o 20 stopni, ale nie można powiedzieć, że jest dwa razy większa), iloraz inteligencji (0 nie oznacza, że ktoś w ogóle nie ma wykształconych funkcji psychicznych).
- Ilorazowy – mierzona zmienna musi posiadać absolutny punkt zerowy, co pozwala określić ile razy jeden element jest większy od drugiego. Przykłady: wiek, dochód, wzrost, waga, staż pracy23.
Narzędziem pomiaru jest skala, odzwierciedlająca naturalną ciągłość, na której rozłożone są wartości opisujące stopień natężenia cechy lub zjawiska (zmiennej). Tworzenie skali oznacza ustalenie przynajmniej jednego punktu odniesienia dla określenia wartości cechy.
Skala powinna być skonstruowana w taki sposób, by ona:
- wyczerpująca, czyli uwzględniająca możliwie wszystkie wartości natężenia cechy,
- trafna, czyli odpowiednia do mierzonej cechy, zjawiska,
- rzetelna, czyli pozwalająca na uzyskanie takich samych wyników przy każdym kolejnym badaniu.
Wyróżniamy kilka typów skali:
- skala numeryczna:
- skala graficzna:
- skala przymiotnikowa:
- metoda oceniania za pomocą takich przymiotników jak np.: bardzo słaby, wymagający poprawy, satysfakcjonujący, dobry, bardzo dobry, doskonały.
- skala czasownikowa:
- operująca wyrażeniami czasownikowymi np.: podoba mi się/ nie podoba mi się45.
Kryterium podmiotu wypełniającego skalę:
skala wypełniania przez badacza – gdy on sam przyporządkowuje na podstawie zebranych przez siebie danych, określony stan rzeczy do odpowiedniego stopnia skali
skala wypełniania przez osoby badane – które oceniają na przedstawionej im skali swoje lub czyjeś cechy, zachowania, opinie.
Możliwość wykorzystania pomiaru w diagnozie psychopedagogicznej:
- Testy pedagogiczne:
Testy to narzędzia pomiaru kompetencji motorycznych, percepcyjnych i umysłowych. Wynikiem testowania jest zbiór poprawnych lub niepoprawnych rozwiązań zadań testowych. Dzięki specjalnej procedurze doboru zadań zbiór ten można traktować jako próbkę jawnych dokonań badanego, z której wnioskuje się o jego niejawnej kompetencji. Na ogół test składa się z racjonalnie dobranego zestawu zadań, które ma wykonać osoba badana. Dobór u układ zadań testowych (pytań, poleceń, rysunków, obrazków) zależy od charakteru badanych czynników u interesującej badacza grupy osób.
- TEST SZCEROŚCI: Podejmowano próby stworzenia testów badających cechy charakteru dziecka. Przykładem takiego testu jest test szczerości H. Simona. Test szczerości H. Simona to koło, na którego obwodzie są rozmieszczone mniejsze koła. Chodzi o to, aby badane dziecko po dotknięciu końcem ołówka krzyżyka na obwodzie koła zrobiło analogiczne znaczki w pięciu mniejszych kółkach znajdujących się na obwodzie koła dużego, ale z zamkniętymi oczami.
Próba według założenia autora jest niewykonalna. Naniesienie krzyżyków w małe kółka z zamkniętymi oczami ma być dowodem braku szczerości, bo wiadomo, że badany musiał mieć w czasie wykonywania zadania otwarte oko. - TEST POMIARU SZYBKOŚCI CZYTANIA W. PUŚLECKIEGO test przeznaczony do pomiaru sprawności czytania uczniów szkoły podstawowej w badaniu indywidualnym. Obejmuje 140 wyrazy jednosylabowe, które badany uczeń odczytuje w próbie jednominutowej. Wskaźnikiem określającym tempo czytania jest liczba wyrazów prawidłowo odczytanych w ciągu jednej minuty. Normy opracowane przez autora dla uczniów klas VI pozwala określić poziom czytania: uczeń klasy I czyta prawidłowo 30 wyrazów, a uczeń klasy VI 100 wyrazów.
- TEST GOTOWOŚCI DO PODJĘCIA NAUKI SZKOLNEJ A. SZEMIŃSKIEJ:
Struktura testu do badania gotowości do podjęcia nauki szkolnej:
- rysunek na podany temat, rysunek wg wzoru;
- układanie obrazka, opis obrazka;
- liczenie, zagadka;
- rozmowa kierowana, analiza słuchowa (kończenie przez dziecko wyrazów dwusylabowych);
- TEST NIEDOKOŃCZINYCH HISTORYJEK E. GRESZTY Stanowi zestaw do badania więzi emocjonalnej z rodzicami (uchwycenie jednego z przejawów więzi- dawania i otrzymywania wsparcia- zestaw przeznaczony dla dzieci w wieku 6-16 lat
Test1: Składa się z 3 niekompletnych opowiadań, zadaniem dziecka jest dopowiedzenie dalszego ciągu. Test ten ma na celu uchwycenie jednego z przejawów więzi emocjonalnej- dawania i otrzymywania wsparcia emocjonalnego.
Test2: Składa się z 3 historyjek. Pierwsza część testu bada czy dziecko może liczyć na emocjonalne wsparcie rodziców, pozostałe historyjki badają: Jakich elementów relacji z rodzicami doświadcza, doświadczyło lub chce doświadczyć dziecko.
Wskaźniki więzi emocjonalnej:
- Niewerbalna ekspresja uczuć(np.: mama ją pogłaskała, przytuliła ją, a ona zasnęła).
- Werbalna ekspresja uczuć (mama powiedziała chłopcu, że go kocha).
- Materialne wyrażanie uczuć (tata kupił córeczce zabawkę).
- Opieka materialna, pomoc (mama pomogła córeczce szukać Przytulanki).
- Wsparcie emocjonalne( tata powiedział, że wszystko będzie dobrze).
- Spędzanie ze sobą czasu (tata łowi z synkiem ryby).
- Zainteresowanie, zwierzanie się (dziewczynka opowiedziała mamie o swoich problemach).
Socjometria
Socjometria to metoda badawcza w socjologii i psychologii społecznej opierająca się na badaniu zależności pomiędzy jednostkami lub grupami społecznymi. Odmiany techniki socjometrycznej:
- Samoocena socjometryczna – polega na zapytaniu każdej osoby badanej o to, kto ją wybrał bądź odrzucił w trwającym badaniu. Technika ta została wprowadzona przez austriacko – amerykańskiego lekarza, psychiatrę, socjologa: Jacoba Moreno
- \”Zgadnij kto?\” – polega ona na podaniu opisu pewnego zachowania czy innych charakterystycznych cech pewnej osoby i pozostałe osoby z badanej grupy muszą wskazać osobę ,która pasuję do podanych kryteriów.
- Uporządkowanie – technika ta polega na uporządkowaniu wszystkich członków danej grupy za wyjątkiem siebie na podstawie danego kryterium.
- Porównywanie – polega na porównywaniu parami członków badanej grupy według danego kryterium oraz wybór jednej osoby z pary ,która posiada więcej charakterystycznych cech dla tego kryterium. Posługiwanie się tą techniką w dużej badanej zbiorowości jest bardzo uciążliwe, ponieważ zwiększająca się liczba zbiorowości powiększa liczbę możliwych par w grupie badanej.
Techniki stosowane w socjometrii:
- Technika \”Zgadnij kto\”- technika ta służy pomiarowi ról społecznych członków danej grupy wraz z oceną skłonności występujących w zachowaniu tej osoby.
- Plebiscyt życzliwości i niechęci- technika wprowadzona przez Janusza Korczaka, polegająca na wzajemnym ocenianiu się przez uczniów.
- Technika szeregowania rangowego- technika ta polega na ustaleniu przez badane osoby hierarchii członków grupy, którą te osoby tworzą, według ustalonego kryterium, tworząc listę w zależności od stopnia nasilenia wybranej cechy.
- Test wyboru Moreno- osoby tworzące grupę dokonują wyborów według ustalonych wyznaczników, które mają urzeczywistnić stosunki (negatywne lub pozytywne) panujące pomiędzy członkami grupy6.
Bibliografia:
- E. Jarosz, E. Wysocka: Diagnoza psychopedagogiczna: podstawowe problemy i rozwiązania. Wydawnictwo Akademickie \”Żak\”, Warszawa 2006.
- B. Skałbania: Diagnostyka pedagogiczna. Wybrane obszary badawcze i rozwiązania praktyczne. Wydawnictwo \”Impusl\”, Kraków 2011.
- http://prezi.com/s2-eflcggpkz/pomiar-w-naukach-spoecznych/ (korzystano dnia 14.01.2014)
- E. Jarosz, E. Wysocka: Diagnozowanie psychopedagogiczne: podstawowe problemy i rozwiązania. Wydawnictwo Akademickie \”Żak\”, Warszawa 2006, s.82-91.
- http://prezi.com/s2-eflcggpkz/pomiar-w-naukach-spoecznych/(korzystani dnia 14.01.2014)
- E. Jarosz, E. Wysocka: Diagnozowanie psychopedagogiczne: podstawowe problemy i rozwiązania. Wydawnictwo Akademickie \”Żak\”, Warszawa 2006, s.82-91.
- http://prezi.com/s2-eflcggpkz/pomiar-w-naukach-spoecznych/(korzystani dnia 14.01.2014)
- E. Jarosz, E. Wysocka: Diagnozowanie psychopedagogiczne: podstawowe problemy i rozwiązania. Wydawnictwo Akademickie \”Żak\”, Warszawa 2006, s.82-91.
- B. Skałbania: Diagnostyka pedagogiczna. Wybrane obszary badawcze i rozwiązania praktyczne. Wydawnictwo