GŁOSKI SYCZĄCE cz. 2
W poprzedniej części artykułu zostały opisane ćwiczenia przygotowujące do wywołania głosek syczących, po dobrym utrwaleniu prawidłowego ułożenia narządów artykulacyjnych coraz rzadziej jest potrzebne ich powtarzanie przed ćwiczeniami wymowy kolejnych głosek z tego szeregu. Warto jednak pamiętać o wszelkich ćwiczeniach oddechowych i ćwiczeniach przygotowujących aparat artykulacyjny, by łatwiej było wprowadzać prawidłową wymowę c i dz. Prawdopodobnie po utrwaleniu głosek s i z z wprowadzaniem kolejnych głosek syczących nie będzie problemu, jednak dobrze jest przejść przez wszystkie etapy ćwiczeń, aby głoski zostały dobrze utrwalone.
WYWOŁANIE I UTRWALANIE GŁOSKI C
Wywołanie – polecamy dziecku ułożyć język za górnymi zębami, jak przy głosce t i mówić t dłużej niż zwykle przy cofniętych kącikach warg, co spowoduje lekkie opadnięcie języka i pozwoli uzyskać c; głoska ta jest zwarto-szczelinowa, więc wykorzystując metodę czucia skórnego można dziecku pokazać w jaki sposób powietrze ma się wydobywać z buzi; można też prosić o króciutkie, urwane wypowiadanie s.
Utrwalanie1 – postępujemy w sposób analogiczny do ćwiczeń przy głosce s;
- w izolacji – „zabawa w łąkę” (udajemy razem z dzieckiem, że jesteśmy konikami polnymi i mieszkamy na łące, dziecko ma za zadanie poprosić terapeutę o zabawkę mówiąc w języku świerszczy, czyli powtarzając tylko c, c, c),
- w sylabach i logotomach – w nagłosie (ca, co, cu, ce, cy), w śródgłosie (aca, oco, ucu, ece, ycy, icy), w wygłosie (ac, oc, uc, ec, yc, ic);
- w nagłosie słów – cal, cały, cokół, córka, cel, cukier, cegła, cena, cela, cecha, cepy, cement, cebula, itd.;
- w śródgłosie wyrazów – maca, taca, plecak, placek, ocet, kocyk, tablica, kotwica, itd.;
- w wygłosie wyrazów – plac, pajac, pałac, noc, koc, owoc, pomoc, piec, palec, malec, kolec, – –
- walec, chłopiec, taniec, itd.;
- w wyrazach w sąsiedztwie spółgłosek – ckliwy, cmentarz, cło, stacja, lekcja, wakacje, klocki, itd.;
- w wyrażeniach dwuwyrazowych – cukierek cytrynowy, cyrkowy pajac, bolący palec, mocny ocet, placek owocowy, itd.;
- w zdaniach – Zając kica po łące. Pajacyk fika na drabince. W cegielni pracują robotnicy. itd.;
- w rymowankach i tekstach nasyconych głoską c,
- w opowiadaniu – opowiadanie o obrazku z przedmiotami na literę c
- wprowadzamy fonemy opozycyjne i różnicowanie głosek c-ć – w sylabach, wyrazach, wyrażeniach, zdaniach i wierszykach, w których znajdują się te dwie głoski w bliskim sąsiedztwie 2, np.: ca-cia, co-cio; ciupaga w plecaku, cielę na łące; Córka kupiła ciepłe kapcie. Na pokrywce kociołka naklejono cenę.
- w przypadku parasygmatyzmu konieczne jest również różnicowanie poprawnej realizacji fonemu z fonemem, który wcześniej pojawiał się w jego miejsce – np.: c-t.; ze względu na rzadko spotykany rodzaj parasygmatyzmu i niewielką liczbę przykładów na tę opozycję w literaturze, skupiamy się na sylabach i logotomach; ćwiczymy: ca-ta, co-to, cu-tu, ce-te, cy-ty; aca-ata, oco-oto, ucu-utu, ece-ete, ycy-yty; ac-at, oc-ot, uc-ut, ec-et, yc-yt; cac-tat, cec-tet, cuc-tut; tworzymy wiele logotomów, później powtarzamy wyrazy: cacy-taty, taca, taki baca, cały taki cacy;
- robimy ćwiczenia w różnicowaniu słuchowym;
- dopiero po utrwaleniu głoski przechodzimy do kolejnej.
WYWOŁYWANIE I UTRWALANIE GŁOSKI DZ
Ćwiczenia przygotowujące – podczas wywoływania wszystkich głosek szeregu syczącego, w trakcie całej terapii powtarzamy te same ćwiczenia języka i warg oraz ćwiczenia oddechowe;
Wywoływanie – na ogół pojawia się spontanicznie po uzyskaniu głoski c, wykorzystujemy metodę czuciową, aby uzmysłowić dziecku różnicę pomiędzy głoską dźwięczną i bezdźwięczną; można ją również otrzymać przez przedłużone wymawianie d, z cofniętymi kącikami warg i ze zbliżonymi do siebie siekaczami;
Utrwalanie – postępujemy w sposób analogiczny do ćwiczeń przy głosce c, omijamy wyrazy z dz w wygłosie, ponieważ na końcu wyrazu wymowa jest ubezdźwięczniona;
- w izolacji;
- w sylabach i logotomach – dza, dzo, dzu, dze, dzy; adza, odzo, udzu, edze, ydzy;
- w sąsiedztwie samogłosek – władza, sadza, rodzaj, pieniądze, itd.;
- w nagłosie wyrazów – dzbanek, dzwonek, itd.;
- w śródgłosie wyrazów – frędzle, bardzo, rodzynki, itd.;
- w wyrażeniach dwuwyrazowych – cudze pieniądze, dzbanek kukurydzy, itd.;
- w zdaniach – Jędze jedzą rydze i rodzynki. Dzwoni dzwonek na dzwonnicy.
- w rymowankach i tekstach nasyconych głoską dz,
- w opowiadaniu – opowiadanie o obrazku z przedmiotami na literę dz,
- wprowadzamy fonemy opozycyjne i różnicowanie głosek dz-dź – w sylabach, wyrazach, – – – –
- wyrażeniach, zdaniach i wierszykach, w których znajdują się te dwie głoski w bliskiej odległości 3, np.: dza-dzia, dzo-dzio; budzik dzwoni, dźwięk pieniędzy, Obok miedzy była działka kukurydzy. Paweł widział ogrodzone łabędzie.
w przypadku parasygmatyzmu różnicujemy głoskę do tej, którą wcześniej dziecko podstawiało w miejsce właściwej – np.: dz-d.; ze względu na rzadko spotykany rodzaj parasygmatyzmu i niewielką liczbę przykładów na tę opozycję w literaturze, skupiamy się na sylabach i logotomach, możemy korzystać z przykładów podanych przy utrwalaniu głoski c, zmieniamy tylko odpowiednie głoski, omijamy głoskę w wygłosie sylab i wyrazów.
Po zakończeniu terapii wszystkich głosek danego szeregu rozpoczynamy różnicowanie wszystkich czterech głosek syczących pomiędzy sobą: stara cegła, zapach wędzonki, sadzawka, brązowy pędzel, widzę serce.
W czasie różnicowania kolejnych głosek wykonujemy również ćwiczenia słuchu fonemowego oparte na opozycji różnicowanych fonemów oraz fonemów głosek syczących. Po zakończeniu ćwiczeń na szeregu syczącym przechodzimy do wywoływania i utrwalania wymowy głosek szumiących.
W każdym programie terapii należy również uwzględnić inne ćwiczenia uzupełniające terapię jednej głoski, czy szeregu głosek. Powinny to być: ćwiczenia oddechowe i głosowe, ćwiczenia narządów mowy, ćwiczenia słuchu fizycznego oraz fonematycznego, ćwiczenia analizy i syntezy wzrokowej oraz ćwiczenia manualne.
Bibliografia:
- G. Krzysztoszek, M. Piszczek, Materiał wyrazowo-obrazkowy do utrwalania poprawnej wymowy głosek dentalizowanych, Kraków 2003.
- G. Krzysztoszek, M. Piszczek, Materiał wyrazowo-obrazkowy do utrwalania poprawnej wymowy głosek s, z, c, dz, Kraków 2003.
- D. Antos, G. Demel, I. Styczek, Jak usuwać seplenienie i inne wady wymowy, Warszawa 1967.
- G. Demel, Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa 1996.
- I. Michalak-Widera, Miłe uszom dźwięk, Katowice 2003 – G. Demelowa, Elementy logopedii,Warszawa 1987.
- Teksty i wyrazy do ćwiczenia poszczególnych głosek można znaleźć między innymi w: D. Antos, G. Demel, I. Styczek, Jak usuwać seplenienie i inne wady wymowy, Warszawa 1967 – G. Demel, Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa 1996. Korzystać można również z: G. Krzysztoszek, M. Piszczek, Materiał wyrazowo-obrazkowy do utrwalania poprawnej wymowy głosek s, z, c, dz, Kraków 2003.
- G. Krzysztoszek, M. Piszczek, Materiał wyrazowo-obrazkowy do utrwalania poprawnej wymowy głosek dentalizowanych, Kraków 2003, s. 27-28.
- Tamże, s. 29-30.