Blog

PROGRAM TERAPII GŁOSEK DENTALIZOWANYCH GŁOSKI SYCZĄCE cz.1

Jednym z najczęściej spotykanych wśród dzieci i dorosłych zaburzeń artykulacyjnych jest wadliwa realizacja głosek dentalizowanych, czyli takich, których wypowiedzenie wymaga zbliżenia do siebie siekaczy górnych i dolnych. Ze względu na inne ułożenie języka i warg podczas ich wymawiania, a co za tym idzie zupełnie inne brzmienie, wyróżniamy trzy szeregi głosek dentalizowanych: ciszące (ś, ź, ć, dź), syczące (s, z, c, dz), szumiące (sz, rz, cz, dż).

W literaturze podawana jest zazwyczaj następująca kolejność wywoływania głosek: ciszące, syczące, szumiące, ponieważ jest to naturalna kolejność pojawiania się tych głosek w mowie. Mimo to, należy jednak pamiętać, że najbardziej istotną rolę w terapii każdego dziecka odgrywa indywidualne podejście do pacjenta. Można zmieniać podaną wyżej kolejność zarówno pomiędzy szeregami, jak i w obrębie szeregów. Na przykład: dla niektórych dzieci łatwiejsze w realizacji mogą być głoski szumiące niż syczące, a u innego dziecka będzie trzeba wziąć pod uwagę różnice wewnątrz szeregu – konieczne może być rozpoczęcie terapii od głoski zwarto-szczelinowej cz, a później przejście do szczelinowego sz.

Program terapii realizacji każdej głoski należy rozpocząć od ćwiczeń przygotowujących. Z uwagi na inne ułożenie narządów artykulacyjnych w przypadku wypowiadania głosek różnych szeregów do każdego z nich konieczne są odrębne ćwiczenia przygotowujące i zupełnie inny sposób ich wywoływania.

Poniżej podano ogólny schemat terapii głosek szeregu szumiącego, przykładów do ćwiczeń można znaleźć bardzo wiele w podanej na końcu literaturze, dobierać je należy dla każdego pacjenta indywidualnie uwzględniając m.in.: płeć i wiek dziecka/dorosłego, poziom rozwoju intelektualnego, poziom rozwoju mowy (jego zasób leksykalny – ćwiczyć należy na materiale wyrazowym znanym dziecku) oraz łatwość uczenia się (czyli zdolność do wprowadzania do systemu językowego kolejnych słów i zwrotów).

ĆWICZENIA PRZYGOTOWUJĄCE
DO WYWOŁYWANIA GŁOSEK SZEREGU SYCZĄCEGO

1. Ćwiczenie języka

  • zabawa w „wymiatanie śmieci” – energiczne wyrzucanie czubka języka zza dolnych zębów,
  • zabawa w „mycie zębów” – myjemy dolne zęby po wewnętrznej stronie,
  • liczenie dolnych zębów po wewnętrznej stronie,
  • zlizywanie czubkiem języka miodu lub dżemu z dolnych dziąseł,
  • dotykanie czubkiem języka wewnętrznej powierzchni dolnych siekaczy z równoczesnym wybrzemiewaniem głoski e.

2. Ćwiczenia oddechowe

  • dmuchanie na chorągiewki, wiatraczki, kartki papieru,
  • zdmuchiwanie kulki waty z dłoni – kto dalej,
  • mecz piłkarski – dmuchanie po stole piłeczką ping pongową do osoby siedzącej naprzeciwko,
  • zabawa w gotowanie wody – dmuchanie przez rurkę do pojemnika z wodą, aby tworzyły się bąbelki,
  • puszczanie baniek mydlanych,
  • rozdmuchiwanie piórek, chrupek, kawałków styropianu,
  • gra na instrumentach muzycznych

3. Ćwiczenia warg

  • rozciąganie warg do uśmiechu i powrót do pozycji neutralnej,
  • wokalizowanie głoski i przy uśmiechu,
  • naprzemienny uśmiech z pokazywaniem zębów i ich zasłanianiem,
  • rozciąganie warg do szerokiego uśmiechu a następnie ich ściąganie jak do głoski u.

WYWOŁYWANIE I UTRWALANIE GŁOSKI S

  1. Ćwiczenia przygotowujące – do wszystkich głosek szeregu syczącego ćwiczenia są takie same;
  2. Wywoływanie – gdy dziecko ma już opanowaną wymowę głoski c z łatwością uzyskujemy s przez przedłużanie c; prawidłową jej realizację można otrzymać również w czasie artykulacji głoski f przez zbliżenie do siebie zębów i rozciągnięcie ust do uśmiechu;
  3. Utrwalanie – staramy się wykorzystywać gry, zabawy, obrazki, można korzystać z programów multimedialnych. Utrwalanie przeprowadzamy w następującej kolejności:
  • w izolacji – naśladujemy syk węża;
  • w sylabach i logotomach – w nagłosie (sa, so, su, se, sy), w śródgłosie (asa, oso, usu, ese, ysy), w wygłosie (as, os, us, es, ys, is); można do tego wykorzystać odrysowane dłonie dziecka z podpisanymi paluszkami, których nazwy to samogłoski, gdzie środek dłoni to głoska s, bawimy się, że głoski te są przyjaciółmi i wzajemnie się odwiedzają, dziecko wypowiadając kolejne sylaby śledzi palcem drogę głoski;
  • w nagłosie wyrazów – sad, sok, sowa, sufit, itd.;
  • w śródgłosie wyrazów – masa, pasek, nosek, włosy, itd.;
  • w wygłosie wyrazów – las, bas, hałas, kaktus, itd.;
  • w sąsiedztwie spółgłosek – schody, sklep, blask, oklaski, kleks, konkurs, itd.;
  • w trudniejszych wyrazach (s występujące dwa razy)– sosna, sposób, stoisko, itd.;
  • w wyrażeniach dwuwyrazowych – słodki sok, wąskie spodnie, wiejskie wesele, itd.;
  • w zdaniach (najpierw krótkich, potem coraz dłuższych) – Pies stoi smutny. Sarenka skubie listki. Sabina smaruje usta truskawkowym balsamem.
  • w rymowankach i tekstach nasyconych głoską s,
  • w opowiadaniu – opowiadanie o obrazku z przedmiotami na literę s,
  • wprowadzamy fonemy opozycyjne i różnicowanie głosek s-ś 3, np.: sa-sia, se-sie; wiosenne siewy, sarenka w lesie, Marysia schowała siwe włosy. Na listu sałaty usiadł ślimak.
    w przypadku parasygmatyzmu (zastępowaniu właściwej głoski inną prawidłowo realizowaną) różnicujemy głoskę do tej, którą wcześniej dziecko podstawiało w miejsce właściwej – np.: s-h; ze względu na rzadko spotykany rodzaj parasygmatyzmu i niewielką liczbę przykładów na tę opozycję w literaturze, skupiamy się na sylabach i logotomach, możemy korzystać z przykładów podanych przy utrwalaniu głoski c, zmieniamy tylko odpowiednie głoski;
  • równie ważnym elementem jest różnicowanie słuchowe fonemów opozycyjnych – prosimy dziecko, aby wskazało, w którym wyrazie słychać głoskę s, a w którym inną (wcześniej pojawiającą się w miejsce wywołanej głoski lub w mowie prawidłowej pojawiającą się wcześniej – np. ś lub h).

WYWOŁYWANIE I UTRWALANIE GŁOSKI Z

  1. Ćwiczenia przygotowujące – w dalszym ciągu pozostajemy przy ćwiczeniach opisanych przy głosce s;
  2. Wywoływanie – gdy dziecko ma już opanowaną wymowę głoski s nie powinno mieć problemu z opanowaniem głoski z, różnica między tymi dwiema głoskami polega tylko na konieczności wzbudzenia wibracji – wykorzystujemy metodę czuciową, aby pokazać dziecku miejsce drżenia np. na szyi, tłumaczymy, że szyja musi się trząść;
  3. Utrwalanie – postępujemy w sposób analogiczny do ćwiczeń przy głosce s; omijamy jednak realizację głoski z w wygłosie sylab i wyrazów, ponieważ jest to głoska dźwięczna, a wygłos ubezdźwięcznia wszystkie głoski;
  • w izolacji – jeśli dziecko ma problem z dźwięcznością głoski, warto wykorzystać ćwiczenia ruchowe – tupnięcie nogą lub zabawa w przybijanie gwoźdżi w momencie wypowiadania krótkiego z, z, z…;
  • w sylabach i logotomach – za, zo, zu, ze, zy; aza, ozo, uzu, eze, yzy – ćwiczenia staramy się przeprowadzać w formie zabawy, również warto wykorzystać ruchy ciała;
  • w nagłosie wyrazów – zapałka, zapach, zupa, zaleta, itd.;
  • w śródgłosie wyrazów – waza, pyzy, ogryzek, itd.;
  • w sąsiedztwie spółgłosek – zbój, zdanie, zgoda; izba, gwiazda, ozdoba, itd.;
  • w wyrażeniach dwuwyrazowych – zapalona zapałka, zdany egzamin, itd.;
  • w zdaniach – Mama zabrała wazę z zupą. Nad zatoką była zawieja.
  • w rymowankach i tekstach nasyconych głoską z,
  • w opowiadaniu – opowiadanie o obrazku z przedmiotami na literę z,
  • różnicujemy głoskę pod względem dźwięczności z-s: za-sa, zo-so, asa-aza, aso-azo, itd.;
  • wprowadzamy fonemy opozycyjne i różnicowanie głosek z-ź4 , np.: zo-zio, zu-ziu; wiązanka ziół, zabawki Józia; Ziutka zabrała ogryzek z ziemi. Dyzio zerwał wazę poziomek.
  • w przypadku parasygmatyzmu różnicujemy głoskę do tej, którą wcześniej dziecko podstawiało w miejsce właściwej – np.: z-x; ze względu na rzadko spotykany rodzaj parasygmatyzmu i niewielką liczbę przykładów na tę opozycję w literaturze, skupiamy się na sylabach i logotomach, możemy korzystać z przykładów podanych przy utrwalaniu głoski s, zmieniamy tylko odpowiednie głoski, omijamy głoskę w wygłosie sylab i wyrazów;
  • robimy ćwiczenia na różnicowanie słuchowe.

 

Bibliografia:

  • G. Krzysztoszek, M. Piszczek, Materiał wyrazowo-obrazkowy do utrwalania poprawnej wymowy głosek dentalizowanych, Kraków 2003.
  • G. Krzysztoszek, M. Piszczek, Materiał wyrazowo-obrazkowy do utrwalania poprawnej wymowy głosek s, z, c, dz, Kraków 2003.
  • D. Antos, G. Demel, I. Styczek, Jak usuwać seplenienie i inne wady wymowy, Warszawa 1967.
  • G. Demel, Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa 1996.
  • I. Michalak-Widera, Miłe uszom dźwięk, Katowice 2003 – G. Demelowa, Elementy logopedii, Warszawa 1987.
Shopping Cart