Blog

Przyczyny powstawania wad wymowy

Z roku na rok coraz więcej dzieci sepleni, rera, przekręca głoski lub je pomija. Dlaczego tak się dzieje i jak najlepiej zapobiegać wadom wymowy?

Mowa nie jest stanem nabytym- raz danym i niewymagającym pracy. Jest to swoisty kod porozumiewania się, przypisany ludziom i umożliwiający im zdobywanie intelektualnych szczytów, na które żaden inny ssak nie może się wspiąć. Tej wielkiej umiejętności uczymy się od momentu narodzin – już pierwszym krzykiem budujemy relacje z ludźmi, sygnalizujemy im swoją obecność. Przez całe życie rozwijamy i doskonalimy swój język. Mowa to najbardziej twórcza i najbardziej skomplikowana czynność w naszym życiu i równocześnie nasza najważniejsza „wizytówka”.

Eksperci uważają, że coraz więcej dzieci ma problemy z wymową, posługuje się błędnymi formami gramatycznymi , nie potrafi skonstruować dłuższej wypowiedzi i nie rozumie czytanych tekstów. Alarmujące jest również to ,że dzieci mówią coraz mniej, pozostawione same sobie spędzają długie chwile przed ekranami telewizorów oraz komputerami, a dorośli też rozmawiają z dziećmi w pośpiechu- szybko i półsłówkami.
Przyczyn powstawania wad wymowy jest wiele. H. Spionek zwróciła uwagę na zespół objawów o zróżnicowanej etiologii.

Do najczęściej wymienianych przyczyn zalicza się:

  1. Zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego:
  • nieprawidłowa budowa języka ( język zbyt długi, za duży – makroglosja, za krótki, zbyt gruby, krótkie wędzidełko podjęzykowe);
  • nieprawidłowa budowa podniebienia ( zbyt mocno wysklepione, wąskie podniebienie twarde, tzw. gotyckie podniebienie; rozszczep podniebienia);
  • zniekształcenie zgryzu ( zgryz otwarty, – gdy zęby dolnej szczęki nie schodzą się z zębami szczęki górnej w odcinku środkowym lub bocznym: przodozgryz { syn.progenia, prognacja} – wysunięcie dolnej szczęki do przodu w stosunku do górnej; tyłozgryz – cofnięcie dolnej szczęki, w stosunku do szczęki górnej);
  • anomalie zębowe ( trwałe: diastema – szpara między pierwszymi siekaczami, protruzja – czyli wychylenie korony górnych zębów przednich na zewnątrz jamy ustnej, retruzja,– czyli wychylenie górnych zębów przednich do wewnątrz jamy ustnej; oraz anomalie zębowe przejściowe, jak w czasie wymiany uzębienia);
  • przerost trzeciego migdałka;
  • polipy;
  • skrzywienie przegrody nosowej;
  • przerost śluzówki nosa.
  1. Nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy, czyli:
  • niska sprawność języka, warg;
  • trudności koordynacji pracy wiązadeł głosowych z artykulacją nasady;
  • zakłócona praca mięśni napinających i przywodzących wiązadła głosowe
  • nieprawidłowa praca zwierającego pierścienia gardłowego;
  • brak pionizacji języka, tzw. infantylne połykanie ( prowadzące do wsuwania języka między zęby).
  1. Nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu:
  • zaburzenie analizy i syntezy słuchowej;
  • wybiórcze upośledzenie słuchu; obniżenie słyszalności ( niedosłuch, głuchota);
  • zaburzenie słuchu fonematycznego.
  1. Warunki niesprzyjające uczeniu się mowy ( dyslalia związana z czynnikiem społecznym):
  • nieprawidłowe wzorce wymowy; nieprawidłowa atmosfera, styl wychowania i postawy rodziców;
  • brak stymulacji rozwoju mowy.
  1. Nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego dyslalia ośrodkowa; dyslalia centralna, występujące w przypadku afazji i dyzartrii.
  2. Psychiczne podłoże dyslalii ( brak zainteresowania mową innych; odczuwanie własnych wypowiedzi jako czegoś trudnego, męczącego i w związku z tym ograniczanie ich, co nie sprzyja normalnemu rozwojowi mowy – dyslalia asocjacyjna).
  3. Opóźniony rozwój psychomotoryczny ( dyslalia rozwojowa) i emocjonalny dziecka.

Ja widać z powyższego zestawu są to czynniki, które są natury egzogennej, jak i endogennej; zaburzenia artykulacji wynikające z uszkodzeń organicznych (centralnych i peryferyjnych) lub z zaburzeń czynnościowych; które są następstwem nieprawidłowego funkcjonowania mechanizmów programujących czynności nadawania i odbioru (nieprawidłowa funkcja ośrodkowego układu nerwowego) oraz struktur obwodowych, odpowiedzialnych za ich wykonanie (uszkodzenia obwodowych narządów mowy i receptora słuchu). Wynika z tego, że przyczyny są zlokalizowane na wszystkich piętrach mechanizmów mowy. Prawidłowa realizacja głosek zależna jest bowiem nie tylko od budowy narządów mowy, lecz również od ich funkcjonowania, które warunkują- obok najniższego- również wyższe piętra mechanizmów mowy.
Zaburzenia artykulacji często towarzyszą innym poważnym zaburzeniom mowy, takim jak dysartria, przy której obok zaburzeń oddechowo-fonacyjnych obserwuje się również i zaburzenia realizacji głosek; są jednym z symptomów zaburzeń mowy, obserwowanych w afazji, jąkaniu, mowie niesłyszących, upośledzonych umysłowo itd. Podobnie również jak opóźnienie rozwoju mowy mogą więc występować samoistnie (dyslalia uwarunkowana ograniczonymi, obwodowymi uszkodzeniami narządów mowy i słuchu) i niesamoistnie, będąc następstwem innych zaburzeń o określonej etiologii. W tym drugim wypadku przyczyny wadliwej artykulacji zlokalizowane są na wyższych poziomach mechanizmów mowy w obrębie rożnych struktur układu nerwowego.
Należy zaznaczyć, że szczególnie narażone na zaburzenia rozwoju mowy są dzieci z tzw. grup ryzyka, to znaczy z ciąż zagrożonych i bliźniaczych, przedwcześnie urodzone. Dlatego te dzieci bezwzględnie powinny być pod opieką specjalistów logopedów.

Wady wymowy wynikają nie tylko z organicznych uwarunkowań dziecka. Niestety, często spowodowane są również nieodpowiednią postawą rodziców czy opiekunów, wynikającą zapewne z ich niewiedzy. Dla prawidłowego rozwoju dziecka ogromne znaczenie ma nie tylko to, co dziecko je, ale i w jaki sposób. W jedzeniu biorą udział te same mięśnie, które uczestniczą w procesie mówienia (produkowaniu mowy), zatem dbając o prawidłowy rozwój ssania, połykania, gryzienia czy żucia, wpływamy na prawidłowy rozwój narządu artykulacyjnego dziecka. Duża część wad wymowy wynika wprost z nieprawidłowych nawyków w początkowych fazach rozwoju podczas jedzenia i picia. Podczas karmienia dziecko powinno samo aktywizować mięśnie języka, policzków czy mięsień okrężny warg, co spowoduje prawidłowy rozwój zatok szczękowych i żuchwy. Dlatego tak ważne jest karmienie w sposób naturalny.

Źle dobrany smoczek i nieodpowiednia pozycja dziecka podczas karmienia wpływają niekorzystnie na rozwój narządów mowy i powodują wady wymowy.
Bardzo duże szkody może wyrządzić również nieodpowiednie karmienie przy pomocy łyżeczki. Nagminnym błędem karmiących jest wsuwanie łyżeczki z pokarmem do ust dziecka, ocieranie łyżeczki o górne dziąsła i wysuwanie jej. Wówczas nie jest aktywizowany mięsień okrężny warg i dziecko może mieć trudności z dmuchaniem, zwieraniem warg ( w konsekwencji np. nie wypowie sylaby „pa”).Karmiąc łyżeczką należy, należy wprowadzić ją prostopadle do osi twarzy i poczekać, aż dziecko uruchomi górną wargę, którą samo ściągnie pokarm.

Kolejną przyczyną wad wymowy u dzieci są smoczki. Dzieci chodzące i zaczynające mówić absolutnie nie powinny używać smoczka, bo wtedy mała pociecha ze smoczkiem w buzi nie ma szansy wypowiedzenia się, a jeśli nawet coś powie, to utrwali nieprawidłowy sposób kierowania powietrza w trakcie mówienia, co w konsekwencji doprowadzi do seplenienia bocznego. Smoczek unieruchamia język, nie pozwala mu poruszać się w różnych kierunkach, przez co dziecko nie może zdobywać doświadczeń podczas własnej penetracji wnętrza jamy ustnej- jest więc pozbawione odpowiedniej stymulacji czuciowej w obrębie jamy ustnej. Język przyciśnięty smoczkiem nie wyrabia w dziecku nawyku właściwej pionizacji języka, która jest potrzebna do prawidłowego przełykania oraz do wypowiadania większości głosek.
Niekorzystne jest również używanie kubków „niekapków”, które działają identycznie jak smoczek- unieruchamiają język i uczą nieprawidłowego sposobu połykania.
Bardzo istotne jest to, aby od urodzenia mówić do dziecka językiem dorosłych, nie spieszczać mowy , ponieważ utrudnia to naukę mowy. Ważne jest zapobieganie chorobom uszu, przewlekłym stanom kataralnym i wadom zgryzu. Starać się słuchać, co dziecko do nas mówi, ponieważ chętnie słuchane-chętnie mówi.

Rodzicu zachęcaj swoje dziecko do mówienia, nawet jeśli ma zaburzoną mowę.

 

Bibliografia:

  • G.Jastrzębowska „Podstawy teorii i diagnozy logopedycznej, Opole 1998
  • U. Ratajczak „Mowa z wadą”Charaktery nr 9 wrzesień 2012,
  • Życie Szkoły nr1/2002 s.22-25,,Nieprawidłowości rozwoju mowy’’
  • Życie Szkoły nr10/2004 s.31-35,,Dlaczego dziecko źle mówi’’
  • ,,Logopedia’’ I. Styczek
Shopping Cart