Blog

Psychologia rozwojowa i kliniczna dziecka przedszkolnego.

Średnie dzieciństwo, zwane również wiekiem przedszkolnym, rozpoczyna się w wieku 4 lat i trwa do 6 roku życia. U progu wczesnego dzieciństwa dziecko potrafi:

  • sprawnie poruszać się i docierać do interesujących go miejsc;
  • rozwiązywać problemy w działaniu oraz przez kombinacje myślowe;
  • wykonywać proste czynności samoobsługowe.

Z punktu widzenia logopedy, dziecko w sposób językowy i niejęzykowy potrafi porozumieć się z innymi oraz posiada podstawy systemu gramatycznego języka, dzięki czemu rozumie i buduje poprawne pod względem gramatycznym zdania. Zmiany dotyczące wzrostu i wagi są mniejsze niż w okresie wczesnego dzieciństwa. Zaobserwować można znaczne zmiany w proporcjach poszczególnych części ciała – ciało wydłuża się pod wpływem szybszego rośnięcia kończyn. W 5 roku życia powiększa się mózgowa część czaszki, oraz rozrasta się część twarzowa. W układzie nerwowym postępuje mielinizacja włókien nerwowych (zwłaszcza w płatach czołowych), wzrasta liczba synaps, oraz zachodzą zmiany w zakresie formy aktywności mózgu:

FALE THETA FALE ALFA

  • charakterystyczne dla snu dorosłych – charakterystyczne dla
  • do 5 r.ż. odgrywają większą rolę zaangażowanej uwagi

Między 5 a 7 rokiem życia udział tych fal wyrównuje się. Wzrasta synchronizacja aktywności w różnych polach mózgu, oraz wzrasta koordynacja między płatami czołowymi a innymi częściami mózgu. Dzięki opisanym zmianom dzieci są w stanie kierować swoją uwagą, potrafią planować, zaczynają rozwiązywać problemy logiczno – matematyczne, a także zdolne są do refleksji nad własnym zachowaniem.

W okresie przedszkolnym następuje wzrost sprawności motorycznej, a wcześniej opanowane czynności ruchowe ulegają doskonaleniu. Ruch jest podstawową aktywnością dziecka w wieku średnim.

 

MOTORYKA DUŻA: CHŁOPCY/DZIEWCZYNKI

Chłopcy:

uzyskują lepsze wyniki w czynnościach wymagających większej energii i siły (bieganie, kopanie, skakanie w dal)

 

Dziewczynki:

lepiej radzą sobie z czynnościami, które wymagają równowagi, rytmiczności i precyzji (rysowanie, skakanie na skakance)

 

Rozwój motoryki małej można zaobserwować podczas wykonywania przez dziecko czynności samoobsługowych oraz podczas rysowania i pisania.

Rozwój emocjonalny może zachodzić jedynie w sytuacjach społecznych – w kontaktach z innymi, we wspólnym działaniu. Miejscem, gdzie dzieci uczą się, co myśleć o swoich emocjach i jak je wyrażać, jest rodzina. We wczesnej fazie rozwoju do ekspresji emocji używane są środki niewerbalne. Jest to podstawa w interakcji dziecka z innymi osobami. Rozwojowe okazywanie emocji jest związane z opanowaniem nazw emocji. Pozwala to na różnicowanie własnych przeżyć i komunikowanie się z innymi. Zdolność i skłonność mówienia o emocjach zwiększa się w wieku przedszkolnym. Między 5 a 7 rokiem życia zaznacza się współzależność między rozumieniem nazw emocji a spontanicznym używaniem ich w różnych sytuacjach. Starsze dzieci w wieku przedszkolnym łatwiej identyfikują je niż dzieci młodsze. Najłatwiej identyfikują: radość, smutek, złość, strach; trudniej – ciekawość, wstręt, pychę, najtrudniej – zaskoczenie. Identyfikacja emocji przez wskazywanie jest łatwiejsza niż przez nazywanie. Dzieci w wieku przedszkolnym radzą sobie z rozpoznawaniem i nazywaniem emocji. 3-latki potrafią przewidzieć emocjonalną reakcję osoby na zdarzenie przykre i przyjemne lub jej stan, kiedy pragnienie czegoś zostanie zrealizowane lub nie. Uważają, że skutki czyichś działań są intencjonalne, 5-latki z tymi działaniami łączą jedynie skutki negatywne. Wiedza o emocjach współgra przede wszystkim ze sprawnościami językowymi oraz poznawczymi, jak i rozumieniem fałszywych przekonań. Dzieci w wieku przedszkolnym potrafią określić przyczyny swoich emocji, jak i tych przeżywanych przez rodziców i opisać ich reakcje na przejawy przeżyć emocjonalnych dzieci. Potrafią także manipulować uczuciami innych, udając własne przeżycia. Nie są jednak w pełni świadome między tym, co czują, a tym co okazują. Różnicę tą dostrzegają dopiero około 6 roku życia. Rozumienie i wyrażanie emocji przez dziecko jest zależne od interakcji społecznych z matką – szczególnie jej rozmowy z dzieckiem, emocjonalny język matki, sprawność językowa dziecka i jego rozwój poznawczy. Matki i rodzeństwo rozmawiają częściej o emocjach z dziewczynkami. Chłopcy natomiast są szczególnie wrażliwi na negatywne emocje matek, które są odpowiedzią na przejawiane przez nich emocje. U dzieci w wieku przedszkolnym obserwuje się postęp w rozumieniu werbalnych i niewerbalnych wyrazów emocji. Zwracają one również większą uwagę na mentalne przyczyny emocji, a nie tylko na zewnętrzne. Rozumieją rolę emocji i potrafią kontrolować swoje emocje w kontaktach z innymi. Zmiany, które obserwujemy powiązane są z innymi sferami rozwoju: poznawczą (teoria umysłu), językową (opanowanie nazw emocji), społeczną (kontrolowanie emocji w kontaktach interpersonalnych).

W średnim dzieciństwie ujawniają się takie charakterystyki osobowości jak:

  • Skąpstwo
  • Uległość
  • Chęć podobania się innym

Rozwój osobowości rozwija się równocześnie z ich rozwojem społecznym, emocjonalnym i poznawczym. Proces ustalania tożsamości płciowej przypada na wiek przedszkolny. Psychologowie rozwojowi wskazują na procesy leżące u podstaw identyfikacji z płcią takie jak:

  • Różnicowanie
  • Integracja
  • Obserwacja
  • Naśladowanie
  • Poznawanie

 

Zgodnie z koncepcją S. Freuda, który wyróżnia:

a.) Pierwotną identyfikację – dziecko już w 1 roku życia jest w stanie rozpoznać
obiekty podobne do siebie.

b.) Wtórną identyfikację – przypada na 3 rok życia jako usiłowanie się upodobania do
modela – małe dziewczynki zaczynają się identyfikować z mamą, natomiast chłopcy z ojcem.

 

E. Macoby wyróżnia 4 rodzaje powstrzymywania się, których opanowanie zapewnia
samokontrolę:

  1. Natychmiastowego działania.
  2. Ujawniania emocji.
  3. Szybkiego wyprowadzania wniosków
  4. Dokonywanie wyborów bez rozważania sytuacji

Zdolność do samokontroli zaczyna się rozwijać między 3-6 rokiem życia – dzieci stają się zdolne do planowania swoich działań, działają systematycznie, są w stanie dostosować się próśb i zaleceń rodziców oraz kulturowych norm bez konieczności zewnętrznej kontroli.

Odróżnianie siebie od innych zaczyna się już we wczesnym dzieciństwie, wyraża się używaniem zaimka „mój” i „twój”. W integracji z rówieśnikami dzieci używają zaimka „mój” do określonych obiektów, które uważają, że do nich należą. W sytuacjach konfliktów rówieśniczych używają słów „to moje” i to wcale nie jest wynikiem samolubstwa, ale znakiem wytyczania granic „ja” a „inni” – więc jest przejawem osobowości.

 

PROCESY POZNAWCZE

SPRAWNOŚCI PERCEPCYJNE

  • kontynuowane są trendy rozwoju percepcyjnego zapoczątkowane we wczesnym dzieciństwie;
  • dzieci w wieku 5-6 lat są w stanie śledzić wzrokiem poruszającą się piłkę i chwytać ją, potrafią rozpoznawać kilka kształtów geometrycznych i kilka liter alfabetu
  • lepiej rozpoznają figury realistyczne niż figury geometryczne (w obu przypadkach wzrost umiejętności w okresie 5-7 rokiem życia);
  • dziecko w wieku przedszkolnym zaczyna rozpoznawać litery, jako zbiory punktów
  • w wieku 3-4 lat potrafi odróżnić pismo od tego, co pismem nie jest, choć wtedy jeszcze nie potrafi identyfikować liter alfabetu;
  • najwięcej trudności podczas poznawania liter przysparzają te, które mają podobne kształty do innych (np. E i F, M i W) oraz zwierciadlane odbicia, np. p i g, b i d (do 7-8 roku życia dzieci piszą wiele liter tak, jak w lustrzanym odbiciu);
  • kopiowanie figur geometrycznych i liter
  • dzieci 3-letnie potrafią reprodukować koło,
  • większość dzieci 5-6-letnich kopiuje kwadrat,
  • większość w wieku 6-7 lat potrafi przerysować trójkąt,
  • dzieci 4-6-letnie umiarkowanie dokładnie kopiują kształty liter,
  • większość siedmiolatków zdolna jest do koordynacji czynności motorycznych i percepcyjnych (badania Piageta),
  • niezbyt dokładne odwzorowanie wielkości i proporcji przedmiotów oraz ich części składowych,
  • wzrasta zdolność rozróżniania barw i odcieni barwnych (dzieci znają nazwy kolorów i poprawnie stosują je w odniesie do barw podstawowych);
  • wzrasta wrażliwość słuchowa dzieci (w zakresie słuchu muzycznego i fonematycznego)
  • stopniowy wzrost zdolności rozpoznawania melodii,
  • dominacja improwizacji wokalnych do 5 roku życia,
  • imitowanie słyszanych melodii (3-4 rok życia); dopiero 5-latki zdolne są do utrzymania tonacji i rytmu melodii,
  • trudności sprawia wymawianie wyrazów ze zbitkami spółgłoskowymi, częste opuszczanie spółgłoski w takiej sytuacji, np. tawa z trawa (do 6 roku życia).

 

ZDOBYWANIE ORIENTACJI W CZASIE

  • Dziecko w wieku przedszkolnym ujmuje czas subiektywnie (egocentryzm czasowy)
  • w centrum zdarzenia teraźniejsze i dotyczące siebie,
  • obiektywizacja czasu wraz z opanowaniem miar czasu,
  • wg Piageta dopiero w 12 roku życia można mówić o racjonalnej orientacji w czasie,
  • dziecko najpierw orientuje się w porach dnia, roku, potem w dniach tygodnia, w godzinach,
  • zdobywanie orientacji w czasie na zasadzie przeciwieństwa (np. dzień-noc, lato- zima),
  • między 3 a 6 rokiem życia wzrasta umiejętność różnicowania czasu trwania czynności codziennych (strategia liczenia),
  • dzieci 3-letnie mają kłopoty ze spostrzeganiem kolejności zdarzeń i nie ujmują kolejnych zdarzeń jako przewidywalnych; dzieci od 4 roku życia wykazują już takie umiejętności;
  • 6 stadiów w rozwoju umiejętności wyrażania relacji czasowych;
  • Rozróżnianie wczoraj-jutro (dopiero dzieci 4-letnie rozumieją te określenia);
  • Dzieci przedszkolne używają słowa „czas” w 3 znaczeniach:
  • pora właściwa na wykonanie czegoś – czas już wstać,
  • wyodrębniony okres, w którym coś się dzieje – jak myśmy się bawili,
  • rodzaj rachuby czasu – czas w biegach.

 

ORIENTACJA W PRZESTRZENI

  • W wieku przedszkolnym dziecko potrafi rozpoznawać wiele miejsc i opowiadać o nich
  • poszczególne miejsca wiąże z osobami, obiektami i zdarzeniami; ma trudności z odtwarzaniem miejsc z przypadkowo umieszczonymi obiektami;
  • Opisywanie znanych pomieszczeń – dziecko układa jedne przedmioty w relacji do innych (obiektywne kodowanie przestrzeni) a nie w relacji do swego ciała (egocentryczne kodowanie przestrzeni) – jedynie w nieznanym otoczeniu dzieci mają tendencję do porządkowania przedmiotów według punktu odniesienia, jakim jest własne ciało; – dzieci 4-letnie dobrze rozumieją komunikaty zawierające określenia relacji przestrzennych i potrafią nadawać takie komunikaty.

 

CZYNNOŚCI MYŚLOWE U DZIECKA

  • porównywanie
  • szeregowanie
  • klasyfikowanie

 

Czynność szeregowania rozpoczyna porównywanie obiektów, wykrywanie cech którymi się różnią.

Koncepcja kategorii semantycznych E. Rosch (1973, 1978)

  • człowiek tworzy układy podobnych obiektów przez przyrównywanie ich do prototypu, czyli dobrego przykładu kategorii.
  • przykłady prototypowe:
    – bodźce wyraziste, wyróżniające się, podawane dzieciom przez dorosłych we wczesnej ontogenezie
    – prototypy kategorii percepcyjnych, np. kolor, opanowywane są we wczesnej ontogenezie. Są one stałe i uniwersalne.

 

Badania eksperymentalne Horton i Markmad (1980) oraz Kielar-Turskiej (1989)

Dzieci w 4-6 roku życia kierują się w opanowywaniu kategorii niepercepcyjnych dwoma rodzajami informacji:

  • percepcyjnymi (kształt); informacje percepcyjne dzieci potrafią odkryć samodzielnie
  • językowymi (nazwa); korzystają z nich dzieci dopiero w 6 roku życia.

 

MYŚLENIE SYNKRETYCZNE I KOMPLEKSOWE

  • myślenie synkretyczne czyli globalne, oparte na przywoływaniu grupowań znanych z doświadczenia: noga + bucik, obraz + gwóźdź;
  • myślenie kompleksowe – charakterystyczne dla wieku przedszkolnego, podlega w tym okresie pewnym przekształceniom:
    a. kompleksu skojarzeniowego
    b. kompleks – kolekcja
    c. łańcuchowy
    d. dyfuzyjny
    c. kompleks pseudopojęcia.

 

ROZWÓJ OBRAZÓW UMYSŁOWYCH

  • Koncepcja Piageta: obraz traktowany jako narzędzie wiedzy, forma kopii rzeczywistości wywodząca się z naśladownictwa odróżnicowanego, tj. występującego pod nieobecność obiektu rzeczywistego. Ma charakter zarysowy i symboliczny.
  • Symboliczne wyrażanie obrazów umysłowych w sposób zindywidualizowany.
  • Pierwsze obrazy umysłowe pojawiają się około 2 roku życia.

 

DZIECIĘCE ROZUMOWANIE PRZYCZYNOWO-SKUTKOWE

  • sposób wyjaśniania przez dziecko przyczynowości charakteryzuje intelektualny egocentryzm oraz brak różnicowania między tym co zewnętrzne – fizyczne, a tym co wewnętrzne – psychiczne;
  • dzieci mieszają prawa fizyczne z prawami moralnymi, determinizm z powinnością;
  • wyjaśniając zjawisko dziecko odnosi je do własnej aktywności, zgodnie z modelem własnego działania ( słońce zachodzi, bo dziecko idzie spać);
  • dziecko ma tendencję do traktowania rzeczy jako żywych i wyposażonych w intencje, np. samochód spieszy się;
  • zwierzętom przypisuje zwierzętom przypisuje przeżycia i myśli, których samo doświadcza, np. miś boi się w nocy;

 

proces asymilacji: dziecięcy egocentryzm bezpośredni lub pośredni przejawia się w animizacji, antropomorfizacji i artyficjalizmie. To podstawa dziecięcego rozumienia przyczynowości z wykorzystaniem tego procesu;

proces akomodacji: przejawy jego znajdziemy w dziecięcej intuicji polegającej na zestawieniu obok siebie stwierdzeń według praw wyobraźni, a nie praw logiki. Tych logicznych i oryginalnych rozwiązań dziecko nie potrafi wyjaśnić. Nie potrzebuje niczego udowadniać, bo jest przekonane, że inni myślą tak samo jak ono (postawa egocentryczna).

Wkraczając w wiek przedszkolny dziecko potrafi sprawnie się poruszać w sprawach codziennych, dzięki dysponowaniu zasobem słownictwa oraz znajomością reguł gramatycznych. Dzieci w tymże wieku mają tendencję do tworzenia neologizmów.

Jedną z wielu sprawności komunikacyjnych, jakie w wieku przedszkolnym dziecko uzyskuje, jest zdolność opowiadania. Im dzieci są starsze, tym coraz częściej wiążą historie z działaniem opartym na celu oraz uwzględniają pojawienie się przeszkód i zakończenie historii. Mają natomiast trudności z relacjami przyczynowo-skutkowymi i tworzeniem wątków wieloepizodowych.
W okresie średniego dzieciństwa wraz ze zmianami w zakresie różnych właściwości psychicznych dziecka doskonali się również jego umiejętność prowadzenia konwersacji. Wypowiedzi egocentryczne (echolalie, monologi) coraz częściej zastępowane są przez społeczne formy wypowiedzi (pytania, prośby, zaprzeczenia). Dziecko uczy się syntezy i analizy słuchanych wypowiedzi. Szczególną rolę w rozmowie odgrywają pytania, które służą nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktu, a także zdobyciu informacji. Tendencja do zadawania pytań zwiększa się wraz z wiekiem i najwyraźniej występuje w 4-5 roku życia, okres ten nazywany jest wiekiem pytań. Pod koniec wieku przedszkolnego, język dzieci nie pozwala jeszcze na sprawne nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów, ich wypowiedzi są niejasne, nieekonomiczne, budowane w sposób chaotyczny. Natomiast dzieci zdobyły już spore umiejętności w zakresie zachowania się wobec partnera podczas rozmowy.

 

Rozwój społeczny rozpatrujemy jako:

  • integrowanie się dzieci w grupę społeczną, określane mianem socjalizacji;
  • kształtowanie się jednostki w grupie, czyli proces dochodzenia do unikatowych wzorów
  • przeżywania, myślenia i działania w różnych sytuacjach.

 

Proces socjalizacji prowadzi do:

  • opanowania wiedzy o swojej grupie;
  • opanowania wiedzy o rolach społecznych;
  • opanowania przyjętych w tej grupie standardów i wartości.

Wiedza o rolach dotyczy relacji osoby pełniącej daną rolę (córki, ucznia, kolegi) z grupą społeczną, określa prawa i obowiązki pełniącego daną rolę

 

Socjalizacja przez zabawę

  • zabawy w role, pozwalają okrywać reguły związane z daną rolą. Dziecko może wówczas poznać istotę danej roli;
  • dzięki zabawie dziecko uczy się regulować własne uczucia i rozumieć uczucia innych;

W zabawie dziecko nie działa zgodnie z narzuconymi regułami, ale samo je ustanawia i im podporządkowuje swoje działanie.

 

Ewolucja zabawy:

  • od zabaw w jawnych sytuacjach pozorowanych, ale z ukrytymi regułami, których dziecko sobie nie uświadamia, np. zabawa w mamę,
  • do zabaw w utajonych sytuacjach pozorowanych z jawnymi regułami, których dziecko jest świadome, np. gra w szachy.

 

Poznanie ról społecznych w zabawie:

  • zabawa służy zrozumieniu społecznych ról dorosłych. Dzieci poprzez zabawę eksplorują różne role społeczne – rodzinne czy zawodowe;
  • przyjmują te role zgodnie z płcią: dziewczynki zwykle odgrywają role kobiece, a chłopcy męskie;
  • odgrywając role społeczne dziecko poznaje społeczne ramy danej roli oraz eksploruje własną tożsamość płciową

 

Kontakty z rówieśnikami:

  • dzieci podczas wspólnej zabawy czują się bardziej odpowiedzialne za wspólne działania i ustalenie celu zabawy niż w kontaktach z dorosłymi, kiedy to dorosły przejmuje rolę
    inicjatora;
  • w wieku przedszkolnym dzieci podejmują społeczne formy zabawy, najczęściej odgrywają role nie troszcząc się o ustalenie związku granej przez siebie roli z innymi;
  • młodsze dzieci bawią się samotnie nie przejawiając jeszcze aktywności społecznej i pozostając w grupie w roli obserwatora, czasem naśladują zachowania rówieśnika z zabawy równoległej;
  • zabawy samotne i równoległe stabilizują się miedzy 3-6 roku życia.

Pod koniec okresu przedszkolnego dzieci zdolne są do zabaw zespołowych, dla których ważne jest ustalenie wspólnego celu i planu działania. Dla dzieci w wieku przedszkolnym przyjaciel wyróżniony jest jako partner zabawy, do przyjaciela częściej niż do innych kierowane są prośby, pozdrowienia, przyjaciele dzielą się zabawkami. W wywiadzie na temat przyjaciela (Furman, Bierman, 1983) młodsze dzieci przedszkolne częściej niż starsze zwracają uwagę na cechy zewnętrzne, aż 63% wskazuje na uczucia, a w testach wyboru obrazków przedstawiających sytuacje sprzyjające powstawaniu przyjaźni 53% dzieci wskazuje na pomaganie.

 

Stadia rozwoju przyjaźni według Selmana
Na podstawie metody klinicznej Piageta:

Wczesne przyjaźnie charakteryzuje tymczasowość. Dzieci biorą pod uwagę zewnętrzne, a nie wewnętrzne przyczyny konfliktu i próbują rozwiązać go w płaszczyźnie fizycznej, np. przez wycofanie się z sytuacji konfliktowej i przejście do innej aktywności.

Zachowania prospołeczne:

  • wzrost zdolności poznawczych dziecka pozwala mu zrozumieć siebie samego w relacji z innymi;
  • dzieci w wieku przedszkolnym potrafią zwracać uwagę na sytuacje w jakiej znajdują się inni (choć młodsze nie zawsze udzielają właściwej pomocy);
  • psychologowie rozwojowi uważają, że w kształtowaniu zachowań prospołecznych ważną rolę odgrywają:

modelowanie – dorośli zachowują się tak, jak chcieliby, aby zachowywały się ich dzieci.
indukcja – podawanie wyjaśnień, odwołujących się do ambicji dzieci, chęci stania się dorosłymi i troski o innych.

 

Dzieci przejawiają dwie formy agresji:

a.) Instrumentalną – występuje w dążeniu do osiągania czegoś upragnionego, np. przedmiotu, miejsca. W tym przypadku dziecko może popychać inne dziecko, uderzać. Agresja instrumentalna zanika wraz z wiekiem, gdy dzieci uczą się zachowań kompromisowych.

b.) Wrogą – tzw. „agresja zorientowana na osobę” jest obliczona na sprawienie bólu innej osobie, zarówno przez odwet, jak i sposób ustalania dominacji. Agresja zorientowana na osobę wzrasta między 4 a 7 rokiem życia.

Dzieci obu płci wykazują w toku rozwoju podobne zachowania, jednak chłopcy bywają bardziej agresywni niż dziewczynki. Różnice te zwiększają się w 2 i 3 rokiem życia. U dziewczynek zachowania agresywne zmniejszają się do 2 roku życia, a potem nieznacznie rosną. U chłopców obserwuje się stały wzrost zachowań agresywnych. Między 1 a 2 rokiem życia występuje wzrost agresji instrumentalnej skierowanej na rodzeństwo. U dzieci między 3 a 6 rokiem życia bójki o przedmiot występują coraz rzadziej. Z wiekiem natomiast pojawiają się i nasilają formy agresji werbalnej , takie jak: grożenie, dokuczanie czy obrażanie. Jednocześnie częściej dochodzi do agresji zorientowanej na osobę.

 

Rozwój funkcji symbolicznej:

  • zdolność do myślenia o przedmiotach bez bezpośredniego kontaktu z nimi oraz zdolność do działań symbolicznych, czyli wyrażania siebie, swoich przeżyć, idei za pomocą znaków i
    symboli;
  • zdolność do symbolicznego ujmowania rzeczywistości wiąże się z odkryciem relacji między elementem oznaczanym a oznaczającym.

 

Rozwój zdolności do symbolicznego ujmowania rzeczywistości postępuje zdaniem Piageta:

  • od stosowania w roli oznaczników elementów związanych z własnym ciałem np. pozycja przy karmieniu
  • przez własne działanie na przedmiotach np. gest poruszania grzechotką
  • do działań innych osób np. wkładanie kapelusza przez mamę przed wyjściem z pokoju.

Zabawa symboliczna ma swoje źródło w pierwszych, prostych formach aktywności dziecka, i zakłada zastępowanie jednych przedmiotów innymi, na przykład krzesła ustawione w rzędzie udają pociąg, koc naciągnięty na coś – dom, a pudełko może być samochodem. Rysunek łączy w sobie ikoniczne i symboliczne aspekty oznaczenia. Ogólny trend rozwojowy prowadzi od bazgrołów do symboli graficznych.

Bibliografia:

  • Piaget J, Jak sobie dziecko wyobraża świat, Wydawnictwo PWN, 2013;
  • Trempała J, Psychologia rozwoju człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011.
Shopping Cart