Rozpoznawanie ryzyka dysleksji u dzieci

Na temat dysleksji zostało napisane i powiedziane mało i dużo zarazem. Dużo o tyle, że problem jako taki został rozpoznany, zdefiniowany, nagłośniony i uzyskał pewną rangę w przepisach prawa oświatowego mając przełożenie na określone ulgi i przywileje ucznia dyslektycznego w systemie szkolnym. Mało – ponieważ zjawisko w dalszym ciągu jest nierozpoznawalne w niektórych indywidualnych przypadkach, rozpoznawalne zbyt późno, czyli przeważnie wtedy, gdy przejawia się w postaci mniejszych lub większych trudności szkolnych dziecka. Wielu rodziców jeszcze w ogóle nie zetknęło się z określeniem dysleksja i zupełnie nie rozumie co to pojęcie znaczy. Często również nauczyciele istoty tego problemu nie rozumieją w związku z czym postrzegają trudności uczniów w kategorii ich lenistwa , a nie dysfunkcji, uniemozliwiających sprostanie wymaganiom. W związku z brakiem w powszechnym użyciu rzetelnych narzędzi diagnostycznych, pozwalających ocenić ryzyko dysleksji, i co gorsza braku, trudnej zresztą ,wiedzy w tym zakresie , dużo dzieci pada ofiarą dysleksji,
chociaż można tego uniknąć. Wiele sławnych osób wypowiadając się na rozległym forum społecznym neguje istnienie dysleksji przypisując ją symptomowi \” Piotrusia Pana\”.
Niewątpliwie nie sposób wszystkich kłopotów uczniów objaśnić w kategoriach dysleksji, w większości przypadków są one jednak jej konsekwencją, a właściwie konsekwencją nie skorygowanych we właściwym czasie deficytów rozwojowych.

Symptony ryzyka dysleksji, które można dostrzec w kolejnych etapach rozwoju, zostały opracowane i opisane bardzo dokładnie i szczegółowo przez profesor Martę Bogdanowicz i przedstawiamy je poniżej mając nadzieję, że każde potrzebujące dziecko zostanie objęte w odpowiednim czasie właściwą diagnozą i terapią, do której rodzice naprawdę się\”przyłożą\” , dzięki czemu dziecko będzie mogło podjąć obowiązek szkolny bez ograniczeń. Oczywiście do rozpoznania zagrożenia dysleksją nie wystarczy stwierdzenie pojedynczego objawu, chociaż według naszej opinii nawet tego jednego objawu nie wolno lekceważyć. Oczywiście im więcej symptonów ryzyka dysleksji zauważamy, tym jest ono bardziej prawdopodobne i dziecko wymaga rzetelnej specjalistycznej, kompleksowej diagnozy i terapii..Im wcześniej rozpoznany problem, tym większe szanse jego rehabilitacji.

Wiek niemowlęcy (0-pierwszy rok życia)

motoryka duża – opóźniony lub nietypowy rozwój ruchowy

Dzieci nie raczkują lub mało raczkują, gorzej utrzymują równowagę w postawie siedzącej i stojącej. Dzieci przejawiają minimalne dysfunkcje neurologiczne, jak np. obniżony tonus mięśniowy,
utrzymujące się pierwotne odruchy wrodzone, które powinny zaniknąć do końca pierwszego roku
życia.

Wiek poniemowlęcy (2-3 lata)

motoryka duża – opóźniony rozwój ruchowy

Dzieci maja trudności z utrzymaniem równowagi, automatyzacją chodu. Później zaczynają chodzić, biegać;

motoryka mała – opóźniony rozwój motoryki rąk

Dzieci są mało zręczne manualnie, nieporadne w samoobsłudze (np. myjąc ręce, ubierając się,
jedząc łyżką, zapinając duże guziki), a także mało sprawne w zabawach manipulacyjnych (np.
polegających na budowaniu z klocków);

funkcje wzrokowe, koordynacja wzrkowo-ruchowa – opóźnienie rozwoju grafomotorycznego

Dzieci nie próbują same rysować, w wieku 2 lat nie naśladują rysowania linii, w wieku 2 lat 6 miesięcy nie potrafią nasladować kierunku poziomego i pionowego linii, w wieku 3 lat nie umieją narysować koła;

funkcje językowe – opóźnienie rozwoju mowy

Dzieci później wypowiadają pierwsze słowa (w pierwszym roku życia), w wieku 2 lat – zdania proste i w wieku 3 lat – zdania złożone.

Wiek przedszkolny (3 – 5 lat)

motoryka duża – niska sprawność ruchowa w zakresie ruchów całego ciała, która objawia się tym, że dziecko:

słabo biega,
ma kłopoty z utrzymaniem równowagi, np. podczas chodzenia po linii krawężnika,
z trudem uczy sie jeździć na rowerku trzykołowym, hulajnodze,
jest niezdarne w ruchach, źle funkcjonuje w zabawach ruchowych; motoryka mała – słaba sprawność ruchowa rąk, której symptomami są:
trudność i niechęć do wykonywania czynności samoobsługowych, np. zapinania małych guzików, sznurowaniu butów, zabaw manipulacyjnych, takich jak nawlekanie korali; koordynacja wzrokowo – ruchowa, w zakresie której zaburzenia objawiają się:
trudnościami z budowaniem z klocków,
niechęcią dziecka do rysowania, wykonywaniem bardzo uproszczonych rysunków, poprzez sposób trzymania ołówka w palcach ( nieprawidłowy uchwyt) – dziecko rysując za mocno lub za słabo go przyciska,
brakiem umiejętności rysowania koła – w wieku 3 lat, kwadratu i krzyża – w wieku 4 lat, trójkąta i kwadratu opartego na kącie – w wieku 5 lat;
funkcje wzrokowe – zaburzenia rozwoju objawiają się:
nieporadnością w rysowaniu (rysunki bogate treściowo, lecz prymitywne w formie),
trudnościami w składaniu według wzoru obrazków pociętych na części, puzzli, wykonywaniu układanek, mozaiki; funkcje językowe – zaburzenia w rozwoju stają się widoczne poprzez:
opóźniony rozwój mowy,
nieprawidłową artykulację wielu głosek,
trudności z wypowiadaniem nawet niezbyt złożonych wyrazów (częste przekręcanie wyrazó), wydlużony okres posługiwania się neologizmami,
trudności z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów i aliteracji,
trudności z zapamiętaniem i przypominaniem nazw (szczególnie sekwencji nazw, takich jak pory dnia, nazwy posiłków),
trudności z zapamiętaniem krótkich wierszyków i piosenek,
trudności z budowaniem wypowiedzi, używanie głównie równoważników zdań i zdań prostych, mały zasób słownictwa; lateralizacja – opóźniony rozwój
brak przejawów preferencji jednej ręki,
orientacja w schemacie ciała i przestrzeni, czyli opóźnienie orientacji z końcem wieku przedszkolnego dziecko nie umie wskazać prawej ręki (myli się).

Klasa 0 (6 – 7 lat) Objawy jak wyżej oraz:

motoryka duża – obniżona sprawność ruchowa, która objaiwa się tym, że dziecko:

słabo biega, skacze,
ma trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych, takich jak chpdzenie po linii, stanie na jednej nodze,
ma trudności z uczeniem się jazdy na nartach, łyżwach, roowerze, hulajnodze; motoryka mała – mała sprawność manualna, dla której charakterystyczne są:
trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi, np. z zawiązywaniem sznurowadeł na kokardkę, używaniem widelca, nożyczek,
trudności z opanowaniem prawidłowych nawyków ruchowych podczas rysowania i pisania, np. dziecko pomimo wielu ćwiczeń niewłaściwie trzyma ołowek w palcach, w niewłaściwym kierunku kreśli linie pionowe (od dołu do góry) i poziome (od prawej do lewej);

koordynacja wzrokowo – ruchowa – zaburzenia objawiaja się:

trudnościami z rzucaniem i chwytaniem piłki,
tym, że dziecko źle trzyma ołówek w palcach (nieprawidłowy chwyt), ma trudności z rysowaniem szlaczków, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych (np. rysowaniem rombu w wieku 6 – 7 lat);
funkcje językowe – zaburzenia objawiają się jako:
wadliwa wymowa, przekręcanie trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa lub szosza),
błędy w budowaniu wypowiedzi, błędy gramatyczne,
trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych wyrażających stosunki przestrzenne: nad – pod, za – przed, wewnątrz – na zewnątrz,
trudności z różnicowaniem podobnych głosek (np.z – s, b – p, k – g) w porównywanych słowach typu : kosa – koza lub tzw. sztucznych: resa – reza,
mylenie nazw zbliżonych fonetycznie,
trudności z dokonywaniem operacji (analizy, syntezy, opuszczania, dodawania, zastępowania, przestawiania) na cząstkach fonologicznych (logotomach, sylabach, głoskach) w takich zdaniach, jak wydzielanie sylab i głosek ze słów, ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej), analizowaniem struktury fonologicznej słów (np. w poleceniach typu odszukaj słowa ukryte w nazwie \”lewkonia\”, o czym myślę: Baba … aga, co to znaczy \”kapiekasek\”, \”karwony czepturek\”), rozpoznawaniem i tworzeniem rymów i aliteracji (np. w poleceniach typu: wymyśl rym do słowa \”mama\”, które słowa sie rymują: \”Tomek-Adam-domek\”, a które słowo brzmi inaczej; które brzmia podobnie \”kolejka-pociąg-kolega\”),
trudności z zapamiętywaniem wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie,
trudność z zapamiętywaniem nazw,
trudność z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje, takiego jak nazwy dni tygodni, pór roku, kolejnych posiłków, sekwencji czasowej: wczoraj – dziś – jutro i sekwencji cyfr: szeregów 4-cyfrowych;
funkcje wzrokowe – zaburzenia, które można dostrzec, gdy dziecko ma:
trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w całość, np. podczas budowania według wzoru konstrukcji z klocków legu, układania mozaiki, trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki,
trudności z odróżnianiem kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter m-n, l-t-ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p-g-b-d);
lateralizacja – opóźnienie rozwoju lateralizacji – obserwujemy brak ustalenia ręki dominującej; dziecko nadal jest oburęczne;
orientacja w schemacie ciała i przestrzeni – opóźnienie rozwoju orientacji w sschemacie ciała i przestrzeni, które obiawia się tym, że dziecko:
ma trudności ze wskazywaniem na sonie części ciała, gdy określa terminami: prawe-lewe (np. prawa i lewa ręka, noga, ucho);
nie umie określić kierunku na prawo i na lewo od siebie (np. droga na prawo, drzwi na lewo);
orientacja w czasie – zaburzenia dotyczące trudności z określaniem pory roku, dnia;
czytanie – nasilone trudności w nauce czytania, dla których charakterystyczne jest to, że dziecko:
np. czyta bardzo wolno głównie głoskuje i nie zawsze dokonuje poprawnej wtórnej syntezy,
przekręca wyrazy, nie rozumie przeczytanego zdania;
pierwsze próby pisania – można zaobserwować, że dziecko:
często pisze litery i cyfry zwierciadlanie,
odwzorowuje wyrazy, zapisując je od strony prawej do lewej./

Współwystępowanie wielu wymienionych objawów u jednego dziecka pozwala z większą pewnością przypuszczać, że mamy do czynienia z dzieckiem ryzyka dysleksji.
W sytuacji, gdy rodzice i nauczyciele klas 0 nie znają problemu specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu, i traktują owe problemy jako zachowania typowe dla małego dziecka, z których się wyrasta, to objawy ryzyka dysleksji są zauważone dopiero w szkole. W pierwszych latach nauki dziecka w szkole dorośli powinni zwrócić uwagę na następujące sumptomy i odpowiednio zainterweniować – poddać dziecko badaniom diagnostycznym i zadbać o to, by uzyskało ono pomoc od pedagoga.

Wiek szkolny (klasa I – III)

motoryka duża, czyli mała sprawność ruchowa całego ciała, która objawia się tym, że dziecko:

ma trudności z opanowaniem jazdy na hulajnodze, dwukołowym rowerze, wrotkach, łyżwach, nartach,
niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach w-f, ponieważ ma trudności z wykonywaniem niektórych ćwiczeń, np. układów gimnastycznych;

motoryka mała, czyli obniżona sprawność ruchowa rąk – zauważamy, że dziecko:

nie opanowało w pełni czynności samoobsługowych związanych z ubieraniem się, myciem i jedzeniem (nożem i widelcem);

koordynacja wzrokowo-ruchowa – zaburzenia objawiają się:

trudnościami z rzucaniem do celu i chwytaniem,
niechęcią do rysowania i pisania,
poprzez sposób trzymania ołówek/długopis, przez co ręka szybko się męczy,
trudnościami z rysowaniem szlaczków w liniaturze zeszytu, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych,
poprzez niski poziom graficzny rysunków i pisania – dziecko \”brzydko\” rysuje (poziom wykonania nieadekwatny do wieku życia) i niestarannie pisze (nie mieści się w liniaturze, zagina \”ośle uszy\” na rogach kartek zeszytu, pisze wolno);

funkcje wzrokowe – objawy zaburzeń to:

trudności z wyróżnianiem elementów z całości i/lub z ich syntetyzowaniem w całość, np. podczas budowania według wzoru konstrukcji z klocków, układania mozaiki,
trudności z wyodrębnianiem kształtów podobnych (np. liter m-n, l-t-ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p-g-b-d);

funkcje językowe – objawy zaburzeń to:

wadliwa wymowa
przekręcanie złożonych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa, szosza),
używanie sformułowań niepoprawnych pod względem gramatycznym: trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, sformułowań wyrażających stosunki przestrzenne: nad-pod, za-przed, wewnątrz, na zewnątrz,
trudności z pamięcią fonologiczną, sekwencyjną, czyli trudności dotyczące zapamiętywania: sekwencji nazw, np. dni tygodnia, pór roku, nazw kolejnych posiłków, sekwencji czasowej: wczoraj – dziś – jutro i sekwencji cyfr,
trudności z zapamiętywaniem tabliczki mnożenia;
lateralizacja – utrzymywanie sie oburęczności;

orientacja w schemacie ciała i przestrzeni – przejawy zaburzeń to:

trudności z jednoczesnym wskazywaniem na sobie części ciała i określanie ich terminami: prawe – lewe, np. odróżnianiem prawej i lewej ręki, strony ciała,
trudności z określaniem położenia przedmiotów względem siebie, np. droga na prawo, zaś drzwi na lewo,
pisanie liter i cyfr zwierciedlane i/lub zapisywanie wyrazów od prawej do lewej strony;

czytanie – nasilone trudności w nauce czytania, które można dostrzec, jeżeli dziecko:

bardzo wolno czyta – prymitywna technika (głoskowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą słowa), ale mało błędów,
bardzo szybko czyta, lecz popełnia przy tym wiele błędów – wynikaja one z tego, że dziecko domyśla się treści na podstawie kontekstu,
niewłaściwie i słabo rozumie przeczytany tekst;

pisanie – trudności z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnieniem rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej to:

trudności z zapamiętaniem kształtu rzadziej występujących liter o skomplikowanej strukturze (np. wielkie litery pisane: F,H,Ł,G),
mylenie liter podobnych pod względem kształtu, np. l-t-ł, m-n,
mylenie liter identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni: p-b-d-g,
popełnianie błędów poczas przepisywania tekstów;

pisanie – trudności z opanowaniem poprawnej pisowni wynikające z opóźnienia rozwoju fonologicznego aspektu funkcji językowych (spostrzegania słuchowego dźwięków mowy) i pamięci fonologiczne objawiają się:

myleniem liter odpowiadających głoskom podobnym fonetycznie (np. głoski z-s,w-f,d-t,k-g),
trudnościami z zapisywaniem zmiękczeń, myleniem głosek i-j, głosek nosowych ą-om, ę-en,
nagminnym opuszczaniem, dodawaniem, przestawianiem, podwajaniel liter i sylab,
pisaniem wyrazów bezsensownych,
nasilonymi trudnościami podczas pisania ze słuchu (dyktanda);

orientacja w czasie – przejawy zaburzeń to:

trudności z określaniem pory roku, dnia, czasu na zegarze./

Jeżeli wyżej wymienione symptomy oraz trudności w czytaniu i pisaniu utrzymuja się u dzieci w klasie II pomimo pomocy udzielanej przez rodziców w domu i właściwej pracy nauczyciela w szkole, należy przeprowadzić badanie diagmostyczne w poradni psychologiczno-pedagogicznej w celu stwierdzenia, co jest przyczyną owych zaburzeń. Jedną z nich może być właśnie dysleksja.