Blog

Rozwój motoryki precyzyjnej, a rozwój mowy

Komunikacja językowa i motoryka precyzyjna, czyli precyzyjne ruchy dłoni i palców oraz funkcja manipulacyjna dłoni pod kontrolą wzroku, to funkcje wyższych czynności mózgowych, które są ze sobą mocno powiązane.
Ośrodki w korze mózgowej sensomotorycznej odpowiedzialne za obie te funkcje leżą w bezpośrednim sąsiedztwie, dlatego stymulacja dłoni pobudza w mózgu nie tylko ośrodek odpowiedzialny za dłonie, ale i ośrodek ruchowy mowy. Stymulując dłonie wysyłamy impulsy dystalne, a odpowiedź dotyczy zarówno zmiany napięcia mięśniowego dłoni, jak i obszaru jamy ustnej (przykładem jest tu np. odruch Babkina lub odruch chwytny rąk).

Precyzyjne ruchy rąk są jednymi z najbardziej skomplikowanych, a od ich rozwoju zależy rozwój m.in. rozwój artykulacji i, co za tym idzie szeroko pojętej komunikacji.
Kształtowanie się motoryki precyzyjnej jest procesem złożonym i skomplikowanym i zaczyna się już w okresie życia płodowego.
Od momentu urodzenia OUN kieruje motoryką poprzez odruchy, które w ogromnej mierze wpływają na dalszy jego rozwój, w tym na rozwój motoryki precyzyjnej oraz mowy. Stanowią podstawę rozwoju motorycznego dziecka. Odruchy w miarę upływa czasu integrują się i przechodzą w inne, dojrzalsze. Niektóre z nich są ściśle powiązane z rozwojem mowy, sprawnością narządów artykulacyjnych, czy też z rozwojem motoryki precyzyjnej.

Odruch Babkina – zwany dłoniowo – bródkowym, pojawia się w 2 miesiącu życia płodowego i rozwija się przez 4 miesiące po urodzeniu. Kiedy leżącemu na plecach niemowlęciu naciskamy palcami ma dłonie obu rąk, otrzymujemy odpowiedź w postaci otwierania ust i zginania głowy do przodu w kierunku klatki piersiowej lub, przy ucisku na jedną dłoń, obrót głowy w kierunku bodźca. Z odruchu tego rozwija się koordynacja ręce-usta (język), co wpływa na rozwój mowy i komunikacji, a także na ustalanie środka ciała.
Zaburzenia w integracji odruchu Babkina mogą wpłynąć hamująco na funkcje rozwijające się z tego odruchu, a także mogą nasilać tendencje do zaciskania dłoni, co powodować może powstawanie napięć w obszarze szyi i klatki piersiowej, a także w okolicach stawów skroniowo-żuchwowych oraz nieprawidłowy rozwój motoryki precyzyjnej.

Odruch chwytny (Robinsona) – wpływa na rozwój motoryki dużej, a potem na rozwój motoryki precyzyjnej rąk i daje początek chwytowi celowemu, dowolnemu. Jest podstawą m. in. dla koordynacji ręka-oko, ręka-mowa. Dziecko zaczyna łączyć rączki, otwiera i zamyka dłonie i wkłada je do ust. Obserwuje się w tym okresie ruchy globalne w kierunku przedmiotu i pojawia się głużenie. W tym okresie pojawiają się dźwięki podobne do samogłosek a, e w połączeniu z h, co daje ehe.

Odruch chwytny trwa do około 3-4m.ż. Brak integracji tego odruchu z ogólnym systemem ruchów może prowadzić do nieprawidłowego napięcia mięśniowego w obrębie najpierw dłoni, a później całej ręki aż do obręczy barkowej, nadmiernego nacisku przy pisaniu, rysowaniu oraz do niechęci do podejmowania zadań i czynności wymagających udziału m motoryki precyzyjnej (np. wiązanie, zapinanie guzików, itp. Codziennych czynności)
W przypadku braku któregoś z tych odruchów, należy natychmiast rozpocząć stymulację, aby je wywołać. Natomiast brak integracji odruchów powoduje aktywizację obronnej strategii mózgu, co zaburza prawidłowe funkcjonowanie i rozwój organizmu.
Kiedy odruchy się zintegrują, rozwój ręki odbywa się dalej.

Chwyt dowolny – pojawia się około 4-5m.ż. Dziecko kieruje ręce celowo do ust, jednocześnie ustawia głowę w pozycji symetrycznej; „patrzy” ustami, tzn. usiłuje złapać przedmioty w zasięgu jego wzroku, kierując do niego obie dłonie, nie jest jednak w stanie dłużej go utrzymać. Jest to czas gaworzenia ruchowego – dziecko parska warami, kwili, piszczy, mruczy, płacze na różne sposoby, zmienia intonację głosu. Pojawiają się głoski m, b.
Chwyt dłoniowy – dziecko zaczyna się nim posługiwać około 5-6m.ż. Przy ugiętym nadgarstku do wewnątrz, aktywizują się palce od II do V, a kciuk zostaje przywiedziony do przedmiotu. Dziecko bawi się zarówno dłońmi, jak i stopami. Robi zw. „kołyskę”, czyli naciąga nogi na siebie. Rozwija się koordynacja ręka-ręka, dziecko stuka o siebie zabawkami i przedmiotami. Zwiększa się aktywność mięśnia okrężnego warg, pojawiają się wibracje wargami, a także żucie.

Chwyt promieniowo-dłoniowy – w 7m.ż palec wskazujący, środkowy, mały i serdeczny pchają przedmiot w stronę kciuka. Dziecko potrafi się podeprzeć oburącz z leżenia, przenieść ciężar z obręczy barkowej na obręcz biodrową. Dłonie się otwierają, co jest niezwykle ważne dla ich stymulacji, gdyż odbierają bodźce z podłoża całą swoją powierzchnią (bardzo dużą ilością receptorów), co ma ogromny wpływ na rozwój zarówno ręki, jak i mowy. W tym okresie głowa jest trzymana prawidłowo, a oczy śledzą przedmiot. Pojawiła się już koordynacja wzrokowo-ruchowa.
W tym okresie dziecko artykułuje sylaby, pojawiają się głoski t, d. Dziecko bawi się głosem i dużo naśladuje, dlatego należy bardzo dużo do niego mówić, opowiadać, śpiewać.

Chwyt promieniowo-palcowy – około 8m.ż. palce od II do V oraz kciuk ułożony już w opozycji do nich, trzymają przedmiot. Nadgarstek z ugięcia dłoniowego coraz bardziej przechodzi do pozycji zewnętrznej, łokieć jest coraz bardziej aktywny, choć ruch wychodzi jeszcze z barku. Ręce używane są w asymetrycznej i symetrycznej linii ciała, a każda z nich osobno może trzymać przedmiot. Następuje przekraczanie linii środkowej ciała.
W tym okresie (9m.ż.) zaczyna się kształtować chwyt nożycowy, czyli dociskanie przedmiotów kciukiem do II palca. Zwiększa się odchylenie nadgarstka na zewnątrz, co pozwala kciukowi lepiej funkcjonować.

Chwyt pęsetkowy (opuszkowy) – pojawia się około 10m.ż. kciuk przeciwstawia się innym palcom i dziecko może chwytać małe przedmioty. Ruchy barków i rąk koordynują się, gdyż dziecko utrzymuje podparcie na jednej rączce, aby drugą chwytać. Większy nacisk na jedną dłoń poprawia stabilność barku. Coraz bardziej różnicują się ruchy poszczególnych palców, stają się coraz bardziej precyzyjne, a palec wskazujący porusza się w izolacji. W tym czasie dziecko klaszcze, naśladuje ruch. Wszelkie rymowanki z klaskaniem, zabawy paluszkowe są szczególnie dla dziecka interesujące. Następuje bardzo intensywny rozwój manualny. W tym okresie dziecko zaczyna zestawiać podwójnie sylaby (mama, baba, Dada, itp.), naśladować dźwięki.

Chwyt szczypcowy – od około 11-12m.ż. Dziecko chwyta opuszkiem zgiętego wskazującego palca z opozycją kciuka. Może chwytać bardzo małe przedmioty (np. okruszki). Kiedy ręce się uwalniają, bo dziecko zaczyna chodzić, ma ono możliwość manipulowania przedmiotem. Ruchy palców stają się coraz bardziej precyzyjne. Następuje też rozwój mięśni krtani, bardzo aktywnych w procesie tworzenia mowy. Pojawiają się pierwsze sensowne sylaby, wyrazy jednosylabowe. Dziecko reaguje na proste polecenia i zakazy.

W 12m.ż. dziecko potrafi utrzymać przedmiot opuszkiem palca środkowego i kciuka, a pozostałe palce są wygięta, wówczas rozwija się bardzo istotna funkcja w rozwoju ręki dziecka: zdolność do naprzemiennych ruchów do góry i do dołu brzegu ręki, co pozwoli w przyszłości osiągnąć dziecku prawidłową sprawność grafomotoryczną.
W 13m.ż. główne etapy funkcjonalnego rozwoju ręki, czyli zdolność do chwytania, manipulacja przedmiotami są ukształtowane.
W 14m.ż. dziecko zaczyna używać „narzędzi” do zabawy (np. bębenek z garnka i łyżki), pojawia się ruch ukierunkowany na cel (np. napełnianie wiaderka). Rozwój koordynacji ruchowej pozwala dziecku ułożyć na przykład wieżę z dwóch klocków. Pojawiające się słowa mają znaczenie.
W kolejnych miesiącach życia (18-24) dziecko doskonali funkcje manipulacyjne ręki. Precyzja ruchów i praksja są coraz większe. Rozwija się tworzenie ciągów czynności, umiejętność wyobrażania ich sobie. Jednocześnie coraz bogatszy jest słownik bierny i czynny dziecka oraz zaczynają pojawiać się pierwsze zdania.

Prawidłowy rozwój motoryki precyzyjnej ma wpływ na wiele aspektów rozwoju ogólnego dziecka, w tym na mowę. Pojawienie się nieprawidłowości lub opóźnień w tym rozwoju powoduje konieczność podjęcia natychmiastowej terapii, aby wyeliminować lub ograniczyć nieprawidłowości mogące mieć wpływ na całość rozwoju i późniejszego funkcjonowania dziecka.
Odruchy i ich integracja w odpowiednim czasie, poszczególne etapy skomplikowanego rozwoju ręki mają ogromny wpływ na rozwój mowy dziecka, z co za tym idzie na jakość funkcjonowania w życiu przedszkolnym, szkolnym i późniejszym.

Bibliografia:

  • S. Masgutowa, A. Regner Rozwój mowy dziecka w świetle integracji sensomotorycznej Międzynarodowy Instytut Dr Świetlany Masgutowej, Wyd. Continuo, Wrocław 2009
  • M. Bogdanowicz Psychologiczne podstawy logopedii. Problematyka zaburzeń rozwoju psychoruchowego dziecka, /w/ Logopedia Pytania i odpowiedzi, Podręcznik Akademicki Tom I Interdyscyplinarne podstawy logopedii pod red. T. Gałkowskiego i G. Jastrzębowskiej, Wyd. Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2003
  • A. Regner Wczesne usprawnianie rozwoju mowy dzieci z zespołem Downa z zastosowaniem ustno-twarzowej terapii regulacyjnej /w/ Wspomaganie rozwoju dzieci z zespołem Downa – teoria i praktyka pod red. B.B. Kaczmarek, Wyd. Impuls, Kraków
Shopping Cart