Rozwój dziecka w okresie prenatalnym jest ciągiem pewnych celowych, genetycznie zaprogramowanych zmian, które zależą również od rodzaju wpływów pochodzących z wewnętrznego i zewnętrznego środowiska organizmu matki.
Przez długi czas sadzono, że umysł dziecka w momencie narodzin, jest jak czysta tablica i dopiero po przyjściu na świat rozpoczyna się nabywanie wszelkich umiejętności, wykorzystywanie pamięci czy nawiązywanie kontaktów. Rozwój psychologii prenatalnej oraz przeprowadzane badania udowadniają, że dziecko uczy się i dąży do kontaktu ze światem zewnętrznym już będąc w łonie matki, a to, w jaki sposób stymulujemy jego rozwój na tym etapie nie pozostaje bez znaczenia dla jego umiejętności postnatalnych.
Dzięki temu, że słuch działa już w okresie prenatalnym może być wówczas stymulowany przez rodziców i otoczenie. Intencjonalna komunikacja, czyli mówienie bezpośrednio do dziecka, ma znaczenie dla szybszego po urodzeniu rozwoju u niego rozumienia języka, nabywania słownictwa, prawidłowości gramatyki oraz komunikacji poprzez gesty i działania. Prenatalna komunikacja jest pierwszą lekcją wzajemnego kontaktu. Dziecko już w łonie matki różnicuje głośność, wysokość, rytm dźwięków: od 20. tygodnia reaguje niepokojem na wibracje czy głośne dźwięki; niskie dźwięki hamują aktywność ruchową, wysokie – pobudzają. Jest to więc swoista forma komunikacji dziecka z otoczeniem poprzez modulowanie aktywności w odpowiedzi na bodźce. Od szóstego miesiąca wysokie dźwięki mogą nawet uszkodzić słuch dziecka. Dla rozwoju dziecka istotne jest więc zważanie na rodzaj dźwięków otoczenia, w którym matka przebywa.
Niezwykle istotny dla rozwoju dziecka jest również kontakt dotykowy. Dotyk to pierwszy aktywny zmysł i najbardziej dojrzały po urodzeniu. Dziecko odpowiada na inicjowany kontakt dotykowy, który rodzice mogą nawiązywać poprzez: muskanie, głaskanie, masowanie, obejmowanie, pukanie, utulanie itp.
Z kolei poprzez bujanie, kołysanie oddychanie, śmiech, taniec i inne formy ruchu matka może wpływać korzystanie na rozwijanie się zmysłu propriocepcji i umiejętności ruchowych. Zauważa się okresy słabszej oraz zwiększonej ruchliwości dziecka, które są zsynchronizowane z aktywnością matki (ruch matkiogranicza ruchy dziecka i odwrotnie).
Pozytywne dla rozwoju jest również traktowanie nienarodzonego dziecka podmiotowo i reagowanie na sygnalizowane przez niego potrzeby. Matka, odpowiadając na sygnały dziecka, uczy go społecznej komunikacji i sterowania zachowaniem. Jak wykazały badania, dziecko jeszcze przed urodzeniem odczuwa proste emocje, wywoływane zewnętrznymi bądź wewnętrznymi bodźcami; np. nagłe doznania zmysłowe skutkują przyspieszeniem akcji serca, zmianą ruchliwości oraz mimiki. Dziecko stara się unikać bodźców zakłócających warunki panujące w łonie matki, sygnalizując swoje potrzeby np. poprzez kopanie. Matka, odbierając owe sygnały reaguje zmianą swojej pozycji, wypoczynkiem lub posiłkiem itp. w ten sposób przebiega pierwszy „dialog” dziecka i matki W ostatnim trymestrze obserwowanych jest aż dziewięć sygnałów przekazywanych przez dziecko: zainteresowanie, radość, zaskoczenie, niezadowolenie, złość, strach, wstyd, wstręt, obrzydzenie. Korzystną dla rozwoju stymulacją jest więc samo otaczanie dziecka prenatalnego miłością, czułością i akceptacją, danie mu poczucia bezpieczeństwa i przynależności do rodziny – uczucia są bowiem „pokarmem rozwojowym” dziecka.
Okres prenatalny stanowi integralną część naszego życia, jest pierwszym etapem nabywania
umiejętności, wspomnień, doświadczeń. Doznania z tego okresu, wpływają na to jak później postrzegamy świat, myślimy, uczymy się, reagujemy emocjonalnie, śnimy. Należy zatem pamiętać, żeby już w okresie prenatalnym tworzyć dziecku korzystne warunki zarówno dla jego rozwoju fizycznego, ruchowego jak i emocjonalnego. Znaczenie ma nie tylko, w jaki sposób matka dba o zdrowie i dietę, ale także to, jak reaguje na ciążę, w jaki sposób nawiązuje kontakt z dzieckiem i okazuje mu uczucia.
Bibliografia:
- Dorota Kornas-Biela: Wychowanie prenatalne jako przedmiot i cel pedagogiki prenatalnej. [W:] Pedagogika prenatalna – nowy obszar nauk o wychowaniu. Lublin 2009, s. 236-268.
- Dorota Kornas-Biela: Okres prenatalny. [W:] Psychologia rozwou człowieka. Red. J. Trempała. Warszawa 2012, s. 147-171.
- Dorota Kornas-Biela: Prenatalne uwarunkowania rozwoju mowy. [W:] Opieka logopedyczna od poczęcia. Red. B. Rocławski. Gdańsk 1998, s. 13-24.
- Dorota Kornas-Biela: Z zagadnień psychologii prenatalnej. [W:] W imieniu dziecka poczętego. Red. J. Gałkowski, Janusz Gula. Lublin 1991, s. 25-51.