„Prawidłowe kształtowanie mowy, jest fundamentem wychowania człowieka” – M. Sowak
Prawidłowy rozwój mowy dziecka stanowi podstawę kształtowania się i rozwoju jego osobowości. Dzięki rozumieniu mowy, dziecko poznaje otaczający go świat, natomiast dzięki umiejętności mówienia może wyrazić swoje uczucia, spostrzeżenia, a przede wszystkim swoje potrzeby.
Dziecko ucząc się mowy, czerpie wzorce do jej naśladowania, ze swojego najbliższego otoczenia, jakim są rodzice, rodzeństwo, najbliższe dziecku osoby, a sam proces przejmowania wzorów mowy jest niezwykle trudnym i skomplikowanym zjawiskiem, wymaga, bowiem współdziałania pewnych funkcji: myślenia, zapamiętywania, kojarzenia i różnicowania.
Dziecko ucząc się sztuki mówienia od pierwszych chwil swojego życia, wydaje swoiste, nieartykułowane dźwięki, stopniowo opanowując język mówiony, który stanowi zespół uporządkowanych reguł gramatycznych i fonetycznych. Podstawy jego powstają w wieku poniemowlęcym w tzw. okresie wyrazu (2 r.ż., kiedy mowa jest bardzo uproszczona) i okresie zdania (3 r. ż.).
W związku z tym, iż podstawy do rozwoju mowy dziecka przebiegają w środowisku rodzinnym i proces ten odbywa się samorzutnie, wskazane jest, aby mowa, którą posługują się dorośli w otoczeniu dziecka była prawidłowa i poprawna. Jeżeli wzorce mowy w rodzinie, w której wychowuje się dziecko, są prawidłowe, to również mowa dziecka rozwijać się będzie odpowiednio, wykluczając oczywiście wszelkie zaburzenia rozwojowe. W przeciwnym natomiast razie, kiedy dorośli dostarczają dziecku nieprawidłowych wzorów mowy dochodzi do zaburzeń, wad i nieprawidłowości w rozwoju mowy.
Bardzo często sami, więc rodzice przyczyniają się do powstawania zaburzeń mowy, albo przez brak zainteresowania mową dziecka, albo przez nadmierne wymagania. Nie należy, więc pozostawiać dziecka samemu sobie, gdy potrzebuje ono pomocy, bądź też zbytnio ingerować w samoistny, naturalny rozwój mowy, poddając go surowej kontroli.
Nie zawsze rodzice zdają sobie sprawę z tego, iż brak wyrazistości mówienia u dziecka wynikająca z bierności aparatu artykulacyjnego już jest sygnałem, aby rozpocząć ćwiczenia sprawności warg, języka, żuchwy, podniebienia miękkiego i ćwiczeń usprawniających policzki. Są to niezbędne ćwiczenia w przypadku zaburzeń aparatu artykulacyjnego, które prowadzone powinny być systematycznie w przedszkolu.
Nie możemy zapomnieć, iż cały proces rozwoju człowieka przebiega w otoczeniu społecznym. To, w jaki sposób potrafi on funkcjonować w społeczeństwie w dużej mierze zależy od wpływu środowiska rodzinnego. To właśnie rodzice wprowadzają dziecko w tajniki komunikacji międzyludzkiej i dzięki nim potrafi ono opanować tą niezmiernie trudną sztukę. Nie wolno zapomnieć nam o fakcie, iż nie wystarczy tutaj sama genetyka i biologia.
Kształtowanie i rozwój mowy u dziecka w wieku przedszkolnym, ma, więc ścisły związek z rozwojem społecznym. Częste kontakty werbalne dziecka z otoczeniem, przyśpieszają ten rozwój, doskonaląc wymowę, bogacąc słownictwo. Dziecko najwięcej uczy się wtedy, gdy jest aktywne, rozwija mowę intensywnie wówczas, gdy ją ćwiczy w toku naturalnej i swobodnej rozmowy, w której jest partnerem dorosłego.
Znaczenie mowy polega na tym, że dzięki niej człowiek może zdobywać doświadczenie i wiedzę bez konieczności bezpośredniego uczestniczenia.
Rozpoczynając naukę w szkole, dziecko powinno posługiwać się już poprawnym pod względem gramatycznym i fonetycznym językiem mówionym. Powinno również wypowiadać własne sądy i opinie, budować własne wnioski, które będą jasne i zrozumiałe dla otoczenia.
Prawidłowe wymowa nie jest też możliwa bez umiejętności prawidłowego oddychania, bez wykorzystania w pełni głosu. Ważną rolę pełni tutaj sprawność słuchu fonematycznego, który gwarantuje odpowiednie różnicowanie dźwięków mowy, ćwiczenia narządów mowy, których celem jest wypracowanie zręczności i celowości ruchów języka, warg, podniebienia, aby mieć wyczucie danego ruchu i położenia poszczególnych narządów mowy.
Istnieją przypadki, że dziecko przebywające w domu wykształca taki sposób komunikacji, który jest zrozumiały jedynie dla najbliższego otoczenia. Dopiero w momencie pójścia dziecka do przedszkola okazuje, że dziecko ma problemy z mową. Wówczas ważna jest postawa nauczyciela przedszkola jego osobowość i talent pedagogiczny w rozwijaniu poprawnej polszczyzny, korygowaniu podstawowych wad wymowy, inspirowaniu do twórczości słownej, w ścisłym kontakcie z rodzicami i logopedą.
Ważna w rozwoju mowy dzieci jest rola logopedy. Celem jego pracy są nie tylko ćwiczenia w zakresie rozwijania sprawności narządów mowy, artykulacji i fonacji, słuchu fonematycznego, ale również rozwijanie komunikacji językowej dziecka, wzbogacanie słownictwa, poprawności gramatycznej i stylistycznej wypowiedzi, kształcenie mowy ekspresyjnej. Rozwijanie sprawności językowej dziecka musi się odbywać łącznie z kształtowaniem innych funkcji psychicznych: logiczne myślenie, pamięć, spostrzegawczość, wyobraźnia, uwaga.
Aby uchronić dziecko przed trudnościami wynikającymi z zaburzeń mowy, niezbędne są wczesne działania profilaktyczne, chodzi o zwrócenie uwagi na najdrobniejsze nieprawidłowości w reagowaniu dziecka na dźwięki i słowa. Już wówczas należy zasięgnąć porady specjalisty. Wskaźnikami natomiast pewnych nieprawidłowości mogą być: kłopoty ze ssaniem, połykaniem, co może świadczyć o małej sprawności języka i warg, stałe utrzymywanie uchylonych ust, podejrzenie opóźnionego rozwoju umysłowego, zaburzenia układu nerwowego, zaburzenia emocjonalne.
Braki w zakresie słownego funkcjonowania odbijają się niekorzystnie na sferze emocjonalno – społecznej.
Izolacja społeczna, poczucie osamotnienia, zaniżona samoocena, poczucie małej wartości to tylko niektóre z negatywnych zjawisk wynikające z ograniczeń w porozumiewaniu się. Zdaniem B. Sawy, nieprawidłowy przebieg relacji z nauczycielem lub drugim dzieckiem, uwarunkowany zaburzeniami w komunikowaniu się, wpływa na dysfunkcyjność sytuacji wychowawczej. Ma to znaczenie dla powstania niekorzystnych dla rozwoju doświadczeń, od których zależy gorsze funkcjonowanie emocjonalno – społeczne. Skutkiem tego jest obniżona aktywność społeczna i duże ryzyko występowania nieprzystosowania społecznego.
Uważam, iż temat rozwoju mowy jest ciągle aktualny, a jego znajomość z pewnością ułatwi pracę z dziećmi, tak w wychowaniu domowym, jak i w przedszkolnym. Pracując z dziećmi w wieku przedszkolnym pragnę pogłębić moją wiedzę na ten temat, by lepiej zrozumieć wychowanków i przyjść im z pomocą