Wiemy, jak ogromną rolę w życiu społecznym człowieka odgrywa mowa. Kontakt z innymi ludźmi możliwy jest przecież dzięki umiejętności mówienia i rozumienia tekstów słownych. Ponieważ mowa nie jest umiejętnością wrodzoną należy pamiętać, że prawidłowe kształtowanie się i rozwój mowy dziecka stanowi podstawę kształtowania się i rozwoju jego osobowości. To przecież dzięki rozumieniu poznaje ono otaczający je świat, a dzięki umiejętności mówienia potrafi wyrażać swoje spostrzeżenia, przeżycia i uczucia.
Rozwój mowy jest przede wszystkim warunkowany genetycznie, ale zależy też od warunków społecznych, kontaktu ze środowiskiem i z innymi mówiącymi ludźmi.
W rozwoju mowy istotna jest rola trzech grup czynników: biologicznych, psychologicznych i społecznych. Kształtowanie się mowy dziecka ma związek z jego rozwojem społeczno-emocjonalnym. Często werbalne kontakty dziecka z otoczeniem przyspieszają rozwój
mowy, sprawiają, że wymowa jest doskonalsza, słownictwo bogatsze, dzieci potrafią prawidłowo stosować zasady gramatyczne, właściwie posługują się melodią, akcentem oraz rytmem wypowiedzi.
Rozwój mowy jest procesem zindywidualizowanym i przebiega różnie u wszystkich dzieci.
Występujący u dzieci opóźniony rozwój mowy bywa następstwem zaniedbań pedagogicznych, środowiskowych lub braku prawidłowych wzorców mowy. Dla dziecka bardzo ważna jest emocjonalna więź z matką. W przypadku braku miłości i zainteresowania (brak przytulania, całowania) pojawia się u dziecka niechęć do gaworzenia, które normalnie jest przejawem zadowolenia i radości z obcowania z bliską osobą.
Nie wszyscy wiedzą, że przyczynami opóźnionego rozwoju mowy mogą być:
- brak bodźców do mówienia (brak kontaktu z innymi ludźmi może spowodować, że mowa nie rozwinie się),
- nadmiar bodźców słownych – może wywołać u dziecka niechęć do kontaktów werbalnych),
- nieprawidłowe wzorce i postawy językowe dorosłych (błędna wymowa, ubogie słownictwo, niestosowanie form gramatycznych),
- nieprawidłowe reakcje otoczenia na pierwsze wypowiedzi dziecka (brak zainteresowania, lekceważenie),
- niewłaściwe relacje matka – dziecko (małomówność matek, luźny związek uczuciowy, brak matki),
- wielojęzyczne otoczenie dziecka.
Coraz częściej trafiają do logopedów dzieci z opóźnionym rozwojem mowy oraz zaburzeniami motoryki małej i dużej. Rodzice coraz bardziej zabiegani zapominają, a niekiedy po prostu nie wiedzą, jak ważna dla rozwoju dziecka jest zabawa. My, dorośli postrzegamy ją jako czystą przyjemność, a niekiedy jako marnowanie czasu. Dla dzieci natomiast jest to często ciężka i mozolna praca umożliwiająca prawidłowy rozwój.
Dla dzieci posiadających zapracowanych rodziców prawdziwym skarbem są Babcie, które nie tylko mają czas dla wnuków, ale także są skarbnicą pomysłów na ciekawą i dobrą zabawę. Należałoby więc jak najczęściej sięgać do dawnych zabaw z lat dziecinnych oraz do śpiewania. Przede wszystkim należy jednak pamiętać, że zabawa to nie tylko przyjemność dla dziecka, ale przede wszystkim możliwość nauki. Jeżeli nie dostarczymy dzieciom bodźców do rozwoju, nie pobudzimy ich ciekawości, nie zapewnimy rozwijających zabawek i nie dostarczymy wielu pomysłów do zabawy nie spodziewajmy się, że dziecko samo w jakiś cudowny sposób przyswoi sobie to wszystko, co potrzebne mu będzie w dalszym życiu.
Wiemy przecież, że uczymy się przez całe życie. Dajmy więc szansę i naszym pociechom podjąć trud nauki.
Najmłodszym w wieku od 2 do 4 lat przedstawmy zabawy w których udział bierze całe ciało (m.in. piszmy na piasku, rysujmy kredą na asfalcie, malujmy na dużych arkuszach organizujmy zabawy manualne na podłodze). Po 4 roku życia do 6 roku życia malujmy na sztalugach, kartonach zawieszonych na ścianie). Od 7 roku życia należy ćwiczyć u dziecka nadgarstek i końce palców poprzez kreślenie linii poziomych, pionowych oraz kolistych.
Rodzice często nie wiedzą, że przez zabawę kształtuje się sprawność manualna dziecka oraz usprawnia się motoryka rąk, czyli płynność, elastyczność i precyzja ruchów, zwłaszcza mięśni dłoni, palców i nadgarstka, rozwija koordynacja wzrokowo-ruchowa. Te wszystkie czynniki niezbędne są przy nauce pisania.
Pomagajmy więc naszym dzieciom zdobyć jak największą sprawność manualną, pomożemy im tym samym przygotować się do dobrego funkcjonowania w szkole.
Ćwiczenia i zabawy, które pomogą naszym dzieciom:
- zamalowywanie farbami dużych płaszczyzn ruchami poziomymi lub pionowymi z zachowaniem kierunku od strony lewej do prawej, z góry na dół;
- zamalowywanie dużych konturów rysunków;
- pogrubianie dużych konturów rysunków i form geometrycznych;
- malowanie dużych form kolistych;
- nawlekanie koralików, przewlekanie sznurków przez otwory;
- zwijanie sznureczka według wzoru;
- zabawa układankami (obrazkowymi, geometrycznymi, klockowymi) na wzorze, według wzoru i bez wzoru;
- montowanie konstrukcji z gotowych elementów;
- modelowanie w plastelinie rozpoczynając od firm prostych (np. wałeczki) przechodząc stopniowo do form bardziej złożonych (m.in. lepienie postaci zwierząt i ludzi);
- wycinanie z papieru z uwzględnieniem stopnia trudności (cięcie po linii prostej, falistej, wycinanie form geometrycznych i konturów rysunków oraz postaci, zwierząt);
- wycinanki (naklejanki z papieru, materiału, wełny);
- wydzieranki – naklejanki;
- stemplowanie;
- dobieranie figur o takich samych cechach;
- wyszukiwanie brakujących elementów;
- dorysowywanie brakującej prawej lub lewej strony obrazka;
- toczenie kulek z papieru podmuchem wydychanego powietrza;
- malowanie i rysowanie według instrukcji;
- słuchanie muzyki, ruch przy muzyce, zabawy rytmiczne (tańczmy i śpiewajmy);
- określanie położenia przedmiotów;
- określanie wielkości przedmiotów;
- znajomość podstawowych figur geometrycznych;
- określanie kolejności wykonywanych czynności (łączenie przyczyny ze skutkiem);
- określanie kolejności występujących po sobie zdarzeń (dopasowywanie obrazków do historyjki);
- budowanie z klocków;
- układanie z patyczków różnej wielkości (np. budowli, roślin);
- zagadki rysunkowe (łączenie kropek);
- ćwiczenie orientacji kierunkowej (zabawa w chowanego, ustalanie skąd dochodzi głos);
- zabawa w utrzymanie równowagi (chodzenie po narysowanej linii, krawężniku);
- zabawy ruchowe (toczenie, rzucanie i łapanie różnych przedmiotów);
- zabawy zręcznościowe (bierki, pchełki, gry planszowe);
- dobieranie par jednakowych obrazków (domino obrazkowe);
- rozpoznawanie zmian ilościowych i jakościowych – zabawa „Co się tu zmieniło?”;
- bawmy się z dziećmi w rozpoznawanie głosów z otoczenia (zwierzęta, pojazdy, urządzenia);
- dzielmy nazwę obrazka lub przedmiotu na sylaby (klaszcząc w ręce);
- liczmy sylaby w wyrazach;
- bawmy się w tworzenie wyrazów rozpoczynających się od tych samych sylab;
- bawmy się w rozpoznawanie obrazków na podstawie pierwszych głosek (np. pokaż obrazek, który rozpoczyna się na „a”).
Ze starszymi dziećmi możemy:
- rysować wzory po śladzie;
- pogrubiać kontury;
- kopiować rysunki przez kalkę techniczną;
- rysować za pomocą szablonów figur geometrycznych i nieskomplikowanych przedmiotów;
- zamalowywać kredkami małe przestrzenie;
- kreskować – wypełniać kontury za pomocą równoległych kresek poziomych lub pionowych z zachowaniem kierunków od lewej do prawej i od góry do dołu;
- rysować szlaczki literopodobne w liniaturze (kończenie rozpoczętego wzoru, wodzenie po wzorze, odwzorowywanie);
- rysować szlaczki obrazkowe;
- rysować dowolne rysunki kredkami świecowymi lub ołówkowymi.
Poświęćmy nasz cenny czas dzieciom, a na pewno nam się to „opłaci”!
Wiele zyskamy na tym my, a jeszcze więcej nasze pociechy. One są jak czysta karta, którą my pomagamy zapisać. Jeżeli napiszemy na niej niewiele, nie wymagajmy od dziecka, aby wiele z niej „odczytało” – potrafiło.