Okres wczesnego dzieciństwa jest uważany za najważniejszy dla rozwoju prawidłowej mowy jednostki. Rozwój mowy wiąże się z rozwojem życia psychicznego, sfery emocji, społecznej i intelektualnej. U dziecka z zaburzeniami mowy nieprawidłowo realizowana jest podstawowa funkcja gatunku ludzkiego, a mianowicie funkcja komunikacyjna.
Zaburzenia mowy utrudniają proces socjalizacji dziecka. Nie może ono w sposób jasny dla otoczenia sygnalizować swoich przeżyć, wyrażać pragnień, emocji, nie jest też kompetentnym partnerem w procesie komunikacji, a niewłaściwa realizacja funkcji komunikacyjnej mowy jest „źródłem patologii funkcjonowania”. Znajduje to swoje odzwierciedlenie w relacjach z innymi ludźmi, szczególnie z rówieśnikami w grupie przedszkolnej, gdyż sposób posługiwania się językiem odgrywa ważna rolę w percepcji tak specyficznego obiektu, jakim jest dla nas inny człowiek. Dziecko z zaburzoną mową często przejawia tendencję do wycofywania się z kontaktów społecznych, charakteryzuje się wzmożoną nieśmiałością, co także ma wpływ na jego odbiór przez rówieśników. Dzieci z wadliwą artykulacją są milczące lub dobierają tak wyrazy, by ograniczyć występowanie głoski, której nie potrafią artykułować w sposób zgodny z normą językową. Jeżeli nawet nie unikają wadliwej artykulacji, to podczas rozmowy często czują się skrępowane. Dzieci z zaburzoną mową charakteryzują się również takimi cechami, jak nerwowość, drażliwość, złośliwość, niepokój, moczenie się, trudności z samodyscypliną, co nie pozostaje bez wpływu na kształtowanie się ich relacji w grupie rówieśniczej. Szczególnie dzieci nadpobudliwe, reagujące w sposób gwałtowny, wchodzą w częste konflikty z rówieśnikami.
Osoby dotknięte zaburzeniami mowy nie mogą w pełni realizować utrwalonych zwyczajów komunikacyjnych, rozwijają negatywne postawy społeczne. Grupa dozuje im uczestnictwo w życiu społecznym i umożliwia dostęp tylko do niektórych ról społecznych albo stosuje izolację. Może też, w skrajnych przypadkach, stosować wykluczenie. Rówieśnicy często okazują brak akceptacji dla dziecka z zaburzeniami mowy, wyśmiewają się z niego, etykietują, co wpływa na kształtowanie się obrazu samego siebie oraz samoocenę.
Dzieci z zaburzeniami mowy funkcjonują w szkole zazwyczaj poniżej swoich możliwości. Świadome zaburzenia, cały swój wysiłek kierują na przebrnięcie przez wypowiedź, upraszczając jej treść, formę i nie wyrażając w pełni swych myśli. Wykpiwane i ośmieszane dzieci przejawiają z czasem niechęć do rówieśników i szkoły. Zwykle nie są typowane przez nauczycieli do publicznych występów, nie udzielają się też społecznie, rzadko są akceptowane w zespołach rówieśniczych. Przykre doświadczenia wytwarzają poczucie mniejszej wartości, skłaniają raczej do unikania mówienia, wywołują lęk przed wypowiadaniem się (logofobia). Niekorzystna jest też ich sytuacja domowa. Brak oczekiwanych przez rodzinę osiągnięć szkolnych powoduje, że są poniżane, karcone, nawet ośmieszane.
Dzieci z zaburzeniami mowy potrzebują jak największej ilości okazji do ćwiczenia i rozwoju mowy i zdolności językowych. Muszą osobiście doświadczyć całego przekroju słownictwa i pojęć językowych. We wszystkim tym pomóc mogą rodzice i inni członkowie rodziny. Dając dziecku okazję do nauki i ćwiczeń w domu, tworzą środowisko odmienne od szkolnego, dzięki czemu uczeń zarówno uogólnia, jak i utrwala swoją wiedzę. Wielu rzeczy dużo skuteczniej można się nauczyć w domu – istnieje wiele grup słownictwa, które nabierają dużo większego sensu poza szkołą: zwierzęta, pojazdy itp. Współpracując, rodzice i nauczyciele umożliwiają dziecku pełniejszą i bardziej kompleksową, a często również szybszą naukę. Co więcej, jeśli wspólna praca przynosi owoce, a dziecko robi postępy, radość i satysfakcję odczuwają wszyscy – uczeń, rodzice i nauczyciel.
Bibliografia:
- Grabias S. (red.), Zaburzenia mowy, Mowa, teoria, praktyka, Lublin 2001.
- Kozłowska K., Wady wymowy możemy usunąć, Kielce 1998.
- Kuszak K., Społeczny kontekst rozwoju dziecka z zaburzoną mową, „Szkoła Specjalna” 2007, nr 2.
- McMinn J., Pomóż dziecku z zaburzeniami mowy i komunikacji językowej, Warszawa 2006. Szumska J. (red.), Zaburzenia mowy u dzieci, Warszawa 1982.