Blog

Zaburzenia mowy u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym

Mózgowe porażenie dziecięce (MPDz) (łac. paralysis cerebralis infantum) według M. Borkowskiej „jest zespołem różnorodnych objawów zaburzeń czynności ruchowych i napięcia mięśni, wywołanych uszkodzeniem mózgu lub nieprawidłowościami w jego rozwoju nabytymi przed urodzeniem w okresie okołoporodowym czy po urodzeniu we wczesnym dzieciństwie”.
Częstość występowania mpdz zarówno w Polsce jak i na świecie od lat ocenia się na 2-3 promile co oznacza, że dotyczy ono od dwojga do trojga dzieci na każde 1000 żywo urodzonych. Przy obecnym poziomie urodzeń corocznie grupa ta powiększa się o 1200-2000 osób. Mózgowe porażenie dziecięce spowodowane może być różnymi czynnikami uszkadzającymi ośrodkowy układ nerwowy (OUN) w okresie płodowym, okołoporodowym, a także po urodzeniu.

Wewnątrzmaciczne

  • cała grupa zakażeń np. cytomegalia, różyczka, ospa wietrzna, toksoplazmoza, zapalenie wód owodniowych
  • choroby matczyno-łożyskowe np. choroby układu krążenia, nerek, cukrzyca, niedokrwistość znacznego stopnia, nieprawidłowości łożyska
  • inne- niedobory pokarmowe, używki, leki, stres, czynniki środowiskowe

Okołoporodowe

  • stany niedotleniowo-niedokrwienne
  • krwawienia śródczaszkowe
  • encefalopatia bilirubinowa

Poporodowe

  • neuroinfekcje
  • nagłe zatrzymanie krążenia
  • urazy czaszkowo-mózgowe

Wyróżnia się kilka postaci mózgowego porażenia dziecięcego. Najczęstszą klasyfikacja jest podział wg Ingrama, który wyróżnia następujące postacie MPDZ:

  1. SPASTYCZNA (NAPIĘCIE MIĘŚNIOWE JEST WIĘKSZE NIŻ PRAWIDŁOWE)
    Porażenie kurczowe połowicze (HEMIPLEGIA SPASTICA) – Charakterystyczna jest tu wyraźnie mniejsza aktywność i ograniczenie ruchów kończyn niedowładnych w porównaniu z kończynami po stronie przeciwnej (nie objętej niedowładem). Wyróżnia się tu postać lekką, o średnim nasileniu i postać ciężką. Rozwój umysłowy wielu dzieci jest prawidłowy lub nieznacznie obniżony. Głębsze upośledzenie umysłowe zdarza się w tej postaci rzadziej niż w innych. U pewnej liczby dzieci występują zaburzenia mowy, padaczka oraz zaburzenia w sferze emocjonalnej.
    Obustronne porażenie kurczowe (DIPLEGIA SPASTICA) – w tej postaci mózgowego porażenia dziecięcego niedowład w kończynach dolnych przeważa nad niedowładem w kończynach górnych. Rozwój umysłowy dzieci z tą postacią kliniczną jest w dużym odsetku przypadków z pogranicza normy, a głębsze upośledzenie umysłowe zdarza się tu wyjątkowo. U części dzieci dotkniętych tą postacią mpdz występuje padaczka oraz zaburzenia w sferze emocjonalnej. Mogą także tu występować zaburzenia mowy.
    Obustronne porażenie połowicze (HEMIPLEGIA BILATERALIS) — pojęcie to stosowane jest w tych postaciach mpdz, w których kończyny górne są w większym stopniu niedowładne niż dolne. Jest to jedna z najcięższych postaci mpdz. Chore dzieci wykazują często objawy znacznego upośledzenia umysłowego.
  2. POSTAĆ POZAPIRAMIDOWA (napięcie mięśniowe na przemian zbyt duże i małe- nagle zmieniające się) w zależności od rodzaju stwierdzonych ruchów mimowolnych rozróżnia się postaci: dystoniczną,
    atetotyczną, pląsawiczą lub przebiegającą jedynie z obecnością zmian w napięciu mięśniowym, głównie o typie hipotonii. Nierzadko mogą tu współistnieć ze sobą różnego typu ruchy mimowolne oraz leworęczność. Postać ta występuje głównie u wcześniaków, wskutek uszkodzenia ciążowo – okołoporodowego związanego z niedotlenieniem. Chore dzieci są na ogół dobrze rozwinięte umysłowo. Często jednak występuje u nich niedosłuch typu odbiorczego lub głuchota, porażenie spojrzenia ku górze, zez oraz niekiedy objawy piramidowe. Stwierdzone są zazwyczaj zaburzenia mowy o charakterze dyskinetycznym, a u niemowląt mogą występować trudności w połykaniu pokarmów i ssaniu. Ciężkość zaburzeń w tej postaci klinicznej ocenia się także na podstawie stopnia upośledzenia czynności życia codziennego dziecka. We wczesnych okresach życia u dzieci z tą postacią występuje często wyraźne opóźnienie nie tylko rozwoju statyczno- ruchowego, ale także rozwoju ruchowego – trudności w przyjmowaniu pokarmów, itp. U dzieci tych mogą występować także zaburzenia wegetatywne – duża chwiejność temperatury ciała, nadmierne pocenie się – oraz znaczna skłonność do infekcji.
  3. POSTAĆ MÓŻDŻKOWA (ATAKTYCZNA) – należy do postaci rzadziej spotykanych (5-10%), nazywana ataktyczną. Ataksja oznacza niestabilne ruchy trzęsące i właśnie dlatego najbardziej charakterystyczną cechą, wyróżniającą tę postać mpdz jest niestabilność ruchowa, tzw. drżenie zamiarowe, pojawiające się, gdy dziecko chce wykonać ruch. Najczęściej jest wrodzona. Oprócz zespołów móżdżkowych spotyka się też postaci mieszane. Dzieci z tą postacią porażenia wolniej uczą się stania i chodzenia, ponieważ mają poważne trudności z utrzymaniem równowagi, a czasami też utrzymującą się przez dłuższy czas wiotkością mięśni. Większość dzieci z ataksją opanowuje umiejętność samodzielnego chodzenia i wykonywania podstawowych czynności życiowych. Poziom umysłowy chorych dzieci jest zazwyczaj prawidłowy, jednakże zaburzenia koordynacji wzrokowo ruchowej, a także zaburzenia rozwoju mowy utrudniają im znacznie naukę w szkole.
  4. POSTACIE MIESZANE stanowią najliczniejsza grupę w zespole mpdz, gdyż uszkodzenie mózgu często zaburza współdziałanie między wieloma jego strukturami. Stopień nasilenia zaburzeń zależy nie tylko od miejsca uszkodzenia mózgu ale także od rozległości i ciężkości tego uszkodzenia.

Oprócz dominujących w obrazie klinicznym zaburzeń ruchowych u dzieci z mózgowym porażeniem jest możliwość występowania współistniejących dysfunkcji. Niektóre dzieci mogą mieć poważne problemy ze wzrokiem (ok. 50% dzieci z mpdz). Najczęściej występującymi problemami wzrokowymi są zez, oczopląs, ograniczenie pola widzenia, zaburzenia ostrości wzroku, a także problemy z percepcją oraz analizą i syntezą bodźców wzrokowych. U około 25% do 35% dzieci z mpdz występują problemy ze słuchem objawiające się różnego stopnia niedosłuchem oraz problemami z analizą i syntezą bodźców słuchowych. Spora grupa dzieci cierpi z powodu napadów padaczkowych. U niektórych wymienione problemy występują jednocześnie, znacznie pogarszając obraz dziecka. Ważną sprawą są również tzw. deficyty fragmentaryczne takie jak: zaburzenia koordynacji wzrokowo – ruchowej, lateralizacji, poczucia swojego ciała, a także koncentracji uwagi i integracji zmysłowej.
Zdaniem J. Królak dziecko z mpdz od urodzenia pozbawione jest warunków prawidłowego rozwoju. Z jednej strony ograniczeniem są biologiczne właściwości organizmu dziecka, z drugiej czynniki społeczne, takie jak niekorzystne warunki środowiskowe, częste hospitalizacje, ograniczony kontakt z grupą rówieśniczą, mały zakres zdobywanych doświadczeń. Są to zdaniem J. Królak zasadnicze przyczyny nieprawidłowego rozwoju mowy u tych dzieci.
Mowa dzieci z mpdz jest monotonna, jej tempo jest bardziej lub mniej zwolnione (bradylalia) co w znacznej mierze zależy od sprawności ruchowej mięśni narządów mowy. Zaburzeniom mowy towarzyszą zaburzenia połykania (dysgogia), głosu (afonia), żucia. Zaburzenia mowy i języka u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym wymagają zespołowej diagnostyki foniatryczno – neurologiczno – psychologicznej. Poza opóźnionym rozwojem mowy, poza dyslalią, jąkaniem organicznym, dysgramatyzmami i zaburzeniami czynników muzycznych mowy najczęstszym objawem w mózgowym porażeniu dziecięcym są zaburzenia dyzartryczne mowy.
Różne postacie zaburzeń dyzartrycznych u dzieci z jednej strony zależą od miejsca porażenia, z drugiej zaś – nie mają one tak wyraźnych objawów jak w przypadku mowy, która już jest ukształtowana.
Przy wszystkich typach dyzartrii obserwuje się zaburzenia napięcia mięśniowego. Symptomatologia zaburzeń dyzartrycznych jest ściśle związana z neurologicznymi postaciami m.p.dz.: piramidową, móżdżkową i mieszaną.

  1. Postać piramidowa, czyli spastyczna uwarunkowana uszkodzeniem układu piramidowego, charakteryzuje się objawami wzmożonego napięcia mięśni fonacyjnych i oddechowych co powoduje przerwy w emisji głosu. Mowa na skutek niedowładu spastycznego mięśni narządu mowy jest:
  • spowolniała, a ruchy artykulacyjne są przesadne i nieskoordynowane, niekiedy z nadmiernym tonicznym zaciskaniem warg
  • towarzyszą temu zaburzenia połykania i kaszel
  • płynność mowy zaburzona jest przerwami spowodowanymi skurczami mięśni artykulacyjnych, co przypomina czasem jąkanie toniczne
  • brak precyzji w wymawianiu spółgłosek
  • zniekształcenie samogłosek
  • nadmierna nosowość, co jest określane mianem niewydolności artykulacyjno-rezonansowej
  1. Postać móżdżkowa, czyli ataktyczna, w której uszkodzenie dotyczy móżdżkowego ośrodka koordynacji ruchowej mowy. Cechuje się utratą koordynacji funkcji mięśniowych oraz niemożnością wykonywania ruchów celowych. Napięcie mięśniowe jest obniżone.
  • mowa jest głośna, skandowana, nieregularna, często wybuchowa
  • obserwuje się tendencję do nadmiernego oddzielania sylab (mowa sylabizowana), przestawiania wyrazów, nadmiernego akcentowania niektórych wyrazów
  • występuje powolne i nierytmiczne tempo mówienia
    Chrapliwy głos i monotonna wypowiedź.
  1. Postać pozapiramidowa, czyli atetotyczna, spowodowana jest uszkodzeniem dróg pozapiramidowych, charakteryzuje się zmiennym napięciem mięśniowym. W wyniku tego mogą występować mimowolne ruchy palców, kończyn, szyi, mimowolne skurcze mięśni twarzy, gardła i krtani. Wszystko to utrudnia mówienie. Postać ta charakteryzuje się :
  • znacznymi zaburzeniami oddychania, fonacji i artykulacji
  • skurczami mięśni twarzy, gardła i krtani utrudniającymi mówienie
  • mimowolnymi ruchami w obrębie narządów artykulacyjnych przez co artykulacja bywa bardzo zniekształcona
  • znacznym opóźnieniem rozwoju mowy
  • powolnym tempem mowy
  • zaburzeniami wysokości głosu, rytmu i melodii mowy
  • występowaniem częściowego rezonansu nosowego spowodowanym atetotycznymi ruchami podniebienia miękkiego
    W tych przypadkach dużo częściej spotyka się upośledzenie słuchu i niepełnosprawność intelektualną o wiele częściej niż w innych przypadkach
  1. Postać mieszana- obserwuje się tu różne objawy zaburzeń dyzartrycznych, które występowały we wcześniejszych typach dyzartrii.

 

 

Bibliografia:

  • Czochańska J., Łosiowski Z., Mózgowe porażenie dziecięce. [w:] Neurologia dziecięca. Red. J. Czochańska, PZWL, Warszawa 1985.
  • Michałowicz R., Mózgowe porażenie dziecięce. PZWL, Warszawa 1986.Zaleski T., Obwodowe mechanizmy mowy. [w:] Diagnoza i terapia zaburzeń mowy. Wyd. UMCS, Lublin 1993.
  • Borkowska M. (red.) – 1989 – \”ABC rehabilitacji dzieci\” t. 2 \”Mózgowe porażenie dziecięce\”. Wydawnictwo Pelikan, Warszawa.
Shopping Cart